سحر ایلخان - کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

بیان مسئله: در دوران طولانی صد و سی ساله حکومت قاجار تحولات و رویدادهای بسیاری در ایران رخ داد که آثار آن هنوز هم در جامعه دیده می‌شود. در میانه دوره قاجار تولید و تجارت فرش در ایران رواج یافت. این تجارت پرسود پای سرمایه‌گذاران خارجی را به عرصۀ تولید و تجارت فرش ایران باز کرد. شرکت‌های چندملیتی فعالیت‌های گسترده‌ای را در این زمینه آغاز کردند. از مشهورترین این شرکت‌ها زیگلر بود که در مناطق اراک، تبریز، کرمان و... فعالیت می‌کرد. هدف: ورود شرکت‌های چندملیتی به اقتصاد فرش ایران سبب دگرگونی‌هایی در کمیت و کیفیت آن شده است. در برخی مناطق این دگرگونی‌ها بیشتر است چنان‌که اصول زیباشناسانۀ فرش منطقه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. تحقیق حاضر می‌کوشد به تجزیه‌وتحلیل طرح و نقش فرش‌های تولیدی شرکت زیگلر در منطقۀ سلطان‌آباد (اراک)- که از مراکز اصلی فعالیت شرکت زیگلر بوده است - بپردازد. سؤال تحقیق: سؤال‌های اصلی این مقاله عبارت‌اند از: 1. ویژگی‌های کیفی فرش‌های تولیدی شرکت زیگلر کدام‌اند؟ 2. مهم‌ترین تحولات در طرح و رنگ فرش‌های ایرانی با آغاز به کار شرکت زیگلر چگونه است؟ 3. آیا طرح و نقش جدید به فرش ایران اضافه شد؟ روش تحقیق: روش تحقیق این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی نوشته شده و روش جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت ترکیبی (میدانی و کتابخانه­ای) می­باشد و برای برخی بررسی‌های تاریخی به اسناد مراجعه شده است. داده‌ها به روش کیفی تجزیه‌وتحلیل شده‌اند. نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد طراحی فرش در تولیدات این شرکت از قید قوانین و اصول پیش از خود خارج شد؛ اما طرح و نقش جدیدی به فرش ایران اضافه نشد. تولیداتِ شرکت زیگلر با تغییر در تناسبات و شیوۀ سامان‌بندی نقوش مطابق با سلیقه بازارهای هدف تولید شد و تا امروز نیز در برخی فرش‌های ایران مورداستفاده دارد.

قالی‌بافی, دورۀ قاجار, شرکت زیگلر, طرح, نقش, رنگ