کیانوش فرجی - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
قادر بایزیدی - استادیار گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
بهمن باینگانی - استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

بیان مسأله: معماری متنی فرهنگی و مکانی برای بازتاب اعتقادات، اندیشه ­ها و باورهای فردی و اجتماعی است و در دوره­ های مختلف تاریخ مفاهیم متنوع و کارایی را از طریق صورت، عملکرد و محتوا به تصویر کشیده است. یکی از این مفاهیم، طبیعت است که در تمام ابعاد زندگی انسان ها به انحای مختلف حضور داشته است؛ این حضور تابع مولفه­ هایی است که بر اساس اندیشه­ های فوکو، گفتمان ها خالق آن ها هستند؛ گفتمان­ هایی که محصول قدرت جامعه و حاوی گزاره­ هایی می ­باشند که تمامی ساختارهای جامعه را تحت تاثیر قرار می ­دهند. دوره پهلوی اول در ایران، دوره گذر از سنت به مدرنیته است؛ در این بازه، تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داخلی و برون­مرزی منجر به وقوع دگرگونی هایی در ساختار جامعه گردید. بی ­تردید این تغییرات، حضور طبیعت و مفاهیم برگرفته از آن را با دانش و بینشی جدید تفسیر نمود. سؤال تحقیق: این پژوهش در تلاش است تا به دو سوال اصلی پاسخ دهد: 1- حضور طبیعت در معماری دوره پهلوی اول بر اساس نگاه تبارشناسانه فوکو، وابسته به چه مفاهیمی است؟ 2- این مفاهیم چگونه و تحت تاثیر چه عواملی در کاربری های متنوع این دوره تجلی یافتند؟ اهداف تحقیق: هدف اصلی در این پژوهش شناسایی گفتمان ­ها و نقش آن ها در معنابخشی به نحوه حضور طبیعت در آثار شاخص معماری دوره پهلوی اول است. روش تحقیق: روش تحقیق تبارشناسی فوکویی و تکنیک تحلیل داده­ ها، تحلیل گفتمان است. مهم ترین یافته ­ها و نتیجه­ گیری تحقیق: نتایج حاصل از تحقیق نشان می ­دهند که حضور طبیعت و مفاهیم برگرفته از آن در معماری دوره پهلوی اول دارای یک هویت ثابت دایمی و از پیش­تعیین شده و متاثر از سیر تکامل تاریخی نیست؛ بلکه متاثر از حضور گفتمان­ هایی است که در هر دوره و بر اساس ویژگی ­های حاکم بر جامعه شکل گرفته­ اند و عامل قدرت در شکل­ گیری هویت آن ها نقش به سزایی داشته است؛ علاوه بر آن، گذر زمان، نه تنها عامل تکامل و پیوستگی حضور طبیعت در معماری ایران نبوده، بلکه خالق گسست­ هایی بوده است که می ­توانند مقدمه ­ای برای خلق صورت جدیدی از سلطه و کشف حقیقت و دانشی بدیع در معماری باشند.

تبارشناسی, فوکو, طبیعت, معماری, دوره پهلوی اول