علی صالحی پور - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
ایرج اعتصام - استاد دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سید مجید مفیدی شمیرانی - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ، تهران، ایران

بیان مساله: حیاط از یک سو به عنوان فضای بازی که در ارتباط با پوسته و فضاهای اصلی قابل سکونت بنا در جهت تامین نور روز مناسب بوده و از سوی دیگر به عنوان یکی از عناصر پایه به لحاظ پایداری، از دیرباز در معماری سنتی ایران مورد توجه بوده است. سوال تحقیق: این پژوهش به دو پرسش پاسخ می گوید: اول، ساختار حاکم بر حیاط و جداره های شفاف رو به آن در خانه های تاریخی شهر اردبیل چگونه است؟ دوم، آیا رابطه منطقی بین ساختار و عناصر فیزیکی حیاط خانه ها، برای ارائه پیشنهاد و الگوی طراحی وجود دارد؟ اهداف تحقیق: هدف از این پژوهش، مطالعه و بررسی ساختار فضاهای باز و تعامل آن با جداره های شفاف؛ و ارائه پیشنهاد طراحی برای آن است. روش تحقیق: از روش توصیفی و تطبیقی به منظور تجزیه و تحلیل سه عامل مهم در طراحی حیاط؛ جهت، ابعاد و تناسبات و همچنین سطوح مات و شفاف رو به آن، با مطالعه میدانی دوازده نمونه موردی از خانه های تاریخی شهر اردبیل که در پهنه اقلیمی منطقه سرد ایران قرارگرفته و همگی متعلق به دوره قاجار می باشند، استفاده شده است. ابزارهای گردآوری اطلاعات، منابع مکتوب، اسناد، نقشه ها، کروکی ها و مطالعات میدانی است؛ و برای تحلیل اطلاعات به دست آمده از روش آماری و به دست آوردن ضریب همبستگی بهره گرفته شده است. همچنین پس از ترسیم حجمی بناها، از نرم افزارهای تحلیل نور روز، برای بررسی میزان سایه اندازی در حیاط در طول سال استفاده شده است. مهم ترین یافته ها و نتیجه گیری تحقیق: نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که حیاط با طول و عرض تقریبا برابر، با توجه به الگوهای مختلف قرارگیری بنا، نور کافی را در عمق فضاهای اطراف آن ایجاد می نماید. نقاب آسمان در اکثر فضاها مناسب بوده و میزان آسمان قابل روئیت و در نتیجه میزان نور روز در آنها مطلوب است. در حیاط خانه ها سایه اندازی مناسبی در فصول گرم سال ایجاد میشود، ولی در فصول سرد به دلیل کم شدن زاویه تابش، سایه اندازی در حیاط بیشتر از فصول گرم است و حیاط تنها نقش تامین کننده نور و رساندن گرمای خورشید به عمق فضای اتاقها و گرم شدن آنها را دارد. جهت شناخت کلی الگوی خانه های سنتی اقلیم سرد ایران، نیاز به بررسی بناهای سایر شهرهای این منطقه می باشد؛ تا بتوان نتایج این پژوهش را به تمام شهرهای منطقه سرد ایران تعمیم داد.

ساختارشناسی, حیاط, جداره‌های شفاف, خانه‌های تاریخی, اردبیل