سید موسی الرضا طبسی - کارشناس ارشد، مرمت و احیای ابنیه و بافتهای تاریخی، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محمدحسن خادم زاده - استادیار، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

بازار در شهر ایرانی- اسلامی به عنوان ستون فقرات یک شهر، نقش تعیین کننده‌ای در شکل‌گیری فضای شهری ایفا می‌کند. ارتباط میان انسان و تامین مایحتاج زندگی‌اش تاثیر مستقیم و غیر مستقیم خود را بر چگونگی این شکل‌گیری، در بافت شهری گذاشته است. امروزه به طور عمده بعد اقتصادی بازار مطرح می‌شود در حالی که در گذشته ابعاد مختلفی را شامل می‌شد که بسیار حائز اهمیت بود. در این راستا در این مقاله سعی شده، تا تمام مولفه‌های بازار شناسایی و سپس به طور جداگانه نقش هر یک بررسی شود. این مولفه‌ها در دو گروه کلی کالبدی و عملکردی به ایفای نقش می‌پردازند. مولفه‌هایی همچون نقش ساختار معماری، نقش تفکیک فضایی، نقش ارتباطی، نقش اقتصادی، نقش سیاسی، نقش فرهنگی اجتماعی، نقش مذهب و ملیت، نقش تفریحی فراغتی و نقش اخلاق و نقش امور خیریه موضوع مقالۀ حاضر است که بر مبنای پاسخ به دو پرسش‌ پژوهش، ساختار یافته است. پرسش اول این که بازار ایرانی- اسلامی دارای چه مولفه-هایی است و دیگری پرسش از نقش هر یک از مولفه‌های بازار ایرانی - اسلامی در زندگی شهری. از این‌رو هدف مقاله پیش‌رو، به دست آوردن شناختی روشن از عملکرد بازار اصیل ایرانی- اسلامی جهت پاسخ به سوالات پژوهش است. روش تحقیق، توصیفی تاریخی و استدلال منطقی با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای است. تعیین مولفه‌های بازار، نقش هر مولفه در بازار و روابط بین هر یک از عناصر و فضاهای بازار، با بافت و فضای شهری، از یافته‌های این مقاله است. جمع‌بندی یافته‌های حاصل از بررسی مولفه‌ها این نتیجه را حاصل می‌شود که هر کدام از این عوامل، در شناخت نقش فضاهای شهری، تاثیری مستقیم یا غیر مستقیم دارند و تمامی مولفه‌های شناخته شده، در یک شبکه ارتباطی قوی به صورت هماهنگ به فعالیت می‌پردازند که هم باعث موفقیت در فضای عملکردی خود شده و هم تاثیری مثبت بر دیگر مولفه‌ها دارند.

بازار, مولفه‌های کالبدی, مولفه‌های عملکردی, فضای شهری, شهر ایرانی- اسلامی