ساخت فقه اجتهادی شیعه و مساله‌ی قدرت با تاکید بر مکتب فقهی بغداد و حلّه

هدف مقاله‌ی حاضر، فهمِ ساختار تفکر سیاسیِ جریان فقه اجتهادی شیعی است. بدین‌منظور با روش «درون فهمی» و با مطالعه‌ی آثار فقهی مکتب اجتهادی بغداد و حلّه، کوشیده‌ایم به درکِ فضای زیست و فهمِ منطقِ جهان آنان نزدیک شویم. مطالعه‌ی این آثار، رابطه‌ی تفکر اجتهادی با مفهوم «امامت» را آشکار می‌کند. فقه اجتهادی با هدفِ جمع بینِ آرمان شیعه (که با ظهورِ امام غایب محقق می‌شود) و واقعیتِ زندگی در دوره‌ی غیبت، از اصول «اجتهاد» در استنباطِ حکم شرعی بهره بُرده و میانِ شرع و عقل پیوند برقرار کرده است. مهم‌ترین پیامد این تفکر، بازسازی و امتداد نظریه‌ی مرجعیت شرعی امام در قالب «نظریه‌ی نیابت فقیهِ مجتهد» در برخی مسئولیت‌های شرعی است. نظریه‌ی امامت شیعی به‌مقتضای جهان‌بینی فقهی امامیه، در حد نیابت عام فقیه محدود مانده و به‌جای اندیشیدن به تاسیس «نهادِ قدرت سیاسی» و بازتولید مفاهیمِ سیاسی برای بیان ویژگی‌های زعامت سیاسی دوره‌ی غیبت، کوشیده است زمینه‌ی زندگی مومنانه‌ی شیعیان در حاکمیت قدرت‌های جور را مهیا کند. به‌همین‌دلیل، آن‌دسته از مفاهیم و مباحث مربوط به قدرت سیاسی که حوزه‌ی تصمیم‌گیری فقیهِ مجتهد قرار دارند، در ابواب مختلف بحث شده و حکم فقهی‌شان بیان گردیده است.

Keywords:

دوره‌ی غیبت , فقه اجتهادی شیعه , قدرت سیاسی , مکتب فقهی بغداد , مکتب فقهی حلّه