محمدهادی میرشمسی - استادیار حقوق خصوصی دانشگاه علامه طباطبائی
میلاد حامدی - دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق مالکیت فکری دانشگاه علامه طباطبائی

 حق معنوی یکی از حقوق اعطایی به مؤلف در حقوق مالکیت ادبی و هنری است که به­موجب آن، مؤلف می‌تواند اثر را متعلّق به خود بداند، از تمامیت اثرش حفاظت کند و مانع تحریف یا تغییر در اثر خود شود. این حق برخلاف حق مادی که از منافع مالی مؤلف حمایت می‌کند، بر حمایت از شخصیت مؤلف تمرکز دارد. باور غالب این است که حق معنوی برای نخستین بار در کشورهای تابع نظام حق مؤلف مثل فرانسه و آلمان شناسایی شد، اما بررسی‌های تاریخی خلاف این باور را ثابت می‌کند. در نیمه دوم قرن هجدهم در جریان رسیدگی به دو دعوای مهم در بریتانیا، برای نخستین بار حق معنوی مورد بحث قرار گرفت و این حق در رویة قضایی این کشور به‌عنوان خاستگاه نظام کپی‌رایت به رسمیت شناخته شد. رویکرد کپی‌رایت به حق معنوی ناشی از عوامل تاریخی و فرهنگی و مبتنی بر مبنای انگیزشی و فایده­گرایی است و با دیدگاه نظام حق مؤلف متفاوت است. در کشورهای تابع نظام کپی­رایت، قبل از پیوستن به کنوانسیون برن، با استفاده از شیوه­هایی چون جازدن و هتک­شهرت و همچنین با استناد به مفاد قرارداد، از حق معنوی مؤلف حمایت می­شد و حتی امروزه در شرایط پس­از الحاق به این کنوانسیون و ضرورت حمایت از حق معنوی به­موجب ماده 6 مکرر آن، همین شیوه­ها همچنان مورد استفادة دادگاه­ها قرار می­گیرد. در این نوشتار پیشینه و مبنای حق معنوی در نظام کپی‌رایت، عوامل اثرگذار بر این رویکرد و شیوه­های حمایت از حق معنوی مؤلف بررسـی می­شود.

حق معنوی, نظام کپی‌رایت, مبنای شخصیت, مبنای فایده‌گرایی, نظام کامن‌لا