سعید ریاحی - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
مرضیه اخلاقی - دانشیار، گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه پیام‫نور، تهران، ایران
علی اصغر احمدی - دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
مهین رضایی - استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده شخصیت موضوع میان رشته­ای است. بر اساس مطالعات دانشمندان علوم محیطی، شخصیت انسان­ها تا حد زیادی متاثر از رفتار فردی و اجتماعی انسان‌ها و البته در محیط‌های مختلف و در تناسب با اکوسیستم‌های طبیعی و اجتماعی است. به باور دانشمندان انسان‌ها در شرایط محیطی گوناگون دارای رفتارها و بعضا تنوع شخصیت هستند که در مباحث فلاسفه به ویژه فلاسفه اسلامی مورد تامل و تتبع قرار گرفته است. شخصیت به طور کلی به ویژگی انسانها اشاره دارد و به آن دسته از جنبه‌های انسانی و ویژگی موثر فردی که عمل و رفتار انسانها برگرفته از آن است. مقاله حاضر با هدف بررسی نقش عوامل مختلف در شکل­گیری شخصیت انسان، به نقش محیط جغرافیایی(طبیعی و اجتماعی) در شکل‌گیری و تنوع شخصیت انسان از دیدگاه فلاسفه اسلامی پرداخته است. روش تحقیق، کیفی مبتنی بر منطق استفهام و رویکرد آن تاویل گرایی است. با توجه به هدف تحقیق، تحلیل متون مورد استفاده قرار گرفته است. جمع آوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه‌ای بوده و روش تحلیل محتوای کیفی در فرایند انجام تحقیق به کار برده شد. جامعه آماری تحقیق منابع اصیل و تفسیری دانشمندان مسلمان به ویژه ابن خلدون، ابن سینا و ملاصدرا تعیین شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد نخست بنا بر تفسیر‌های موجود، محیط شامل مجموعه‌ای از شرایطی طبیعی و موقعیت‌های جغرافیایی و سپس محیط اجتماعی شامل مجموعه‌ای از شرایط و عوامل اجتماعی پیرامون انسان، در شکل‌گیری و تنوع شخصیت انسان نقش موثری دارد. سپس تحقیق حاضر نشان داد اعتقادات، باورها و رفتار‌های شخصی افراد در سومین عامل موثر در شکل‌گیری و تنوع شخصیت انسان است؛ اگرچه زیر بنای این موارد در عوامل محیطی و اجتماعی نهفته است. در نهایت این تحقیق نشان داد که بر اساس اندیشه‌های متفکران اسلامی، نقش محیط طبیعی و اجتماعی در شکل‌گیری شخصیت انسان، نقش ابتدایی است و در شکل‌گیری شخصیت انسان، عوامل اکتسابی و به ویژه اعمال اختیاری نقش کلیدی و اساسی را داراست.

واژگان کلیدی: محیط, انسان, شخصیت, تفکرات اسلامی