محمد سلیمانی مهرنجانی - دانشیار و عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
نفیسه مرصوصی - دانشیار و عضو هیئتعلمی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
اسدالله دیوسالار - استادیار و عضو هیئتعلمی دانشگاه پیام نور، تهران،ایران
جعفر شهاب الملک فرد - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده شهر بجنورد از سال­های اوایل دهۀ پنجاه، رشد شتابان خود را آغاز نموده و دگرگونی­های همه جانبه‌های را از سرگذرانده است که شناخت ماهیت، ابعاد و آثار آن واجد اهمیت است. درباره منشأ، روند و پیامدهای این تحولات و توضیح عوامل خاص و عام مؤثر بر آن، بررسی‌هایی انجام شده است. ماهیت عوامل و فرآیندهای مؤثر در دگرگونی‌های شهر بجنورد ایجاب می‌کند که گسترش آن در فاصلۀ سال‌های مورد بحث(1345 تا 1395) شناسایی شوند. تحقیق حاضر بر پایۀ این ایده انجام شده که "با اینکه نقش عوامل و فرایندهای «عام» مؤثر در تحولات شهری در ایران انکاناپذیر است، لیکن تحولات فضایی شهرها به طور «خاص» عمدتاً بازتاب نیروها و مقتضیات «محلی» بوده است".  با توجه به ماهیت مسئله و اینکه قلمرو تحقیق کل شهر بجنورد بوده، تحقیق از نوع پس­کاوی و به شیوۀ فراتحلیل و براساس داده‌های رسمی و ثانویه انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که عوامل محلی «خاص» بجنورد از جمله: انتخاب شهر به­عنوان مرکز سیاسی- اداری استان خراسان شمالی، مهاجرپذیری و رشد سریع جمعیت، افزایش محدودۀ طرح جامع مصوب، واگذاری اراضی دولتی، تفاوت قیمت اراضی در بخش‌های مختلف شهر، سیاست‌ ایجاد مسکن مهر، ادغام کانون‌های روستایی و سکونتگاه‌های حاشیه­نشین (غیررسمی) در پیکرۀ شهر، فرسودگی هستۀ درونی شهر و کاهش جمعیت بخش مرکزی به­نفع بافت­های پیرامونی و...، تحولات این شهر را رقم زده است.

واژگان کلیدی: عوامل و فرایندها, زمینه‌های محلی, تحولات شهری, فضایی, شهر بجنورد