مریم ربیعی - گروه ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
مهدی ثقفی - گروه ژئومورفولوژی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
محمدعلی زنگنه اسدی - گروه ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
ابوالقاسم امیراحمدی - گروه ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

تقابل طبیعی میان دو سیستم ژئومورفیک آبی و بادی در حاشیة غربی پلایای پترگان شرایط متعادل و پایدار محیطی را ایجاد کرده درحالی‌که مداخلات انسانی در یکی از این سیستم‌ها زمینة بروز ناپایداری محیطی و گسترش مخاطرات را فراهم می‌آورد. در نوشتار پیش رو پس از تعیین قلمرو لندفرم‌های آبی و بادی، مورفولوژی و منشأیابی اشکال بادی به­روش گام‌به‌گام انجام و ژئومورفولوژی اشکال آبی نیز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، عکس‌های هوایی و بررسی‌های میدانی، مطالعه و طبقه‌بندی‌شده است. واکنش مورفوتکتونیکی سیستم‌های آبرفتی در تقابل با سیستم‌های بادی منطقه با استفاده از شاخص­های نئوتکتونیکی محاسبه و بررسی‌شده است. درنهایت با استفاده از شاخص­های جهت حرکت، سرعت جابه­جایی، زاویة تماس و تغییرات گسترة لندفرم‌های آبی و بادی که در دو زمان متفاوت از تصاویر ماهواره‌ای استخراج شده، انواع تقابل و چگونگی مجاورت ممکن بین آن­ها در منطقه تعیین و تحلیل شده است. براساس نتایج طی ده سال حدود 3/11% از قلمرو لندفرم­های آبی به لندفرم­های بادی تبدیل شده است. ازاین‌رو سیستم‌های بادی بر سیستم‌های آبی منطقه غلبه یافته­اند. غلبة سیستم‌های بادی ازراه ایجاد انحراف و مسدودشدن جریان آب و جاری­شدن آن روی سواحل کانال به‌واسطة حرکت تپّه‌های ماسه‌ای بروز کرده و در موارد متعدّدی گودال‌های آبگیر و کانال‌های بسیاری در مسیر کانال اصلی رودخانه به­وجود آمده است. سیستم‌های آبرفتی دائمی در منطقه رفتاری پایدار و چرخه‌ای دارند؛ به‌طوری‌که طی فصل­ها با فعّالیت سیستم‌های بادی تا حدّی غلبة سیستم‌های آبی کاهش می‌یابد. با توجّه به نتایج طی دورة ده سال، تنها 8/1% از قلمرو لندفرم­های بادی در منطقه به لندفرم­های آبی تبدیل شده است. این نوع تقابل را در امتداد رودخانة دائمی تجنود که ازمیان تپّه‌های ماسه‌ای دامنة شرقی کوه خواجه عبور می‌کند، می‌توان مشاهده کرد.

لندفرم‌های آبی, تپّه‌های ماسه‌ای, تقابل, پلایا, پترگان