بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور (۶۹. تبصره «۱۵» (پیشنهاد الحاق یک بند)

صنعت فولاد ازجمله صنایع پایه است؛ با توجه به ارتباط سرانه مصرف فولاد با نرخ رشد اقتصادی، کشورهای در حال توسعه غالبا بر روی این صنعت سرمایه گذاری می کنند. ایران با تولید ۶ / ۲۴ میلیون تن فولاد خام با ارزش دلاری بیش از ۱۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ ، در رتبه دهم تولید فولاد در دنیا قرار گرفت. بر اساس برنامه راهبردی وزارت صمت، ظرفیت اسمی تولید فولاد خام کشور در چشمانداز ۱۴۰۴ به ۵۵ میلیون تن خواهد رسید. همچنین، عملکرد ۸ ماهه صنعت فولاد در سال ۱۳۹۸ نشان می دهد که تولید کل فولاد خام کشور تا پایان سال به ۲۶ میلیون تن خواهد رسید. شرکت های فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان و ذوب آهن اصفهان تقریبا ۶۰ درصد تولید فولاد کشور را به خود اختصاص میدهند. علیرغم فعالیت این شرکت ها بر اساس قانون تجارت، به دلیل سهامدار بودن سازمانها و نهادهای دولتی و عمومی، دولت نقش پررنگی در مدیریت این شرکت ها ایفا می کند.
با احتساب سرمایه گذاری های شرکت فولاد مبارکه و شرکت ملی فولاد (نظیر مجتمع فولاد خراسان و شرکت معدنی و صنعتی چادرملو) نتیجه می شود که حدود ۷۰ درصد تولید فولاد خام کشور به طور مستقیم یا غیرمستقیم با مدیریت دولتی اداره می شود. تعارض منافع سیاستگذار (وزارت صمت) به دلیل اشتغال به بنگاهداری در صنعت فولاد بعضا موجب تحت الشعاع قرار گرفتن منافع ملی شده است. این تعارض در منافع به خصوص در مقوله مصرف انرژی در این صنعت بروز کرده است. صنعت فولاد ازجمله صنایع انرژی بر به شمار می آید. میزان مصرف حامل های انرژی برای تولید هر تن فولاد خام به تناسب فرایند تولید متغیر است. در صنعت فولاد ایران، برای تولید هر تن فولاد خام در کوره قوس الکتریکی به 
طور میانگین ۲۵ گیگاژول انرژی در طول زنجیره ارزش (از کنسانتره تا فولاد خام) مصرف می شود در حالی که این مقدار برای کوره های القایی و کنورتور (کوره بلند) به ترتیب ۱۳ و ۶ گیگاژول انرژی است. با توجه به نرخ پایین حامل های انرژی در تعرفه های کنونی، شرکت های فولادی به تناسب شدت مصرف انرژی، از یارانه بهره مند می شود که در نتیجه شرکت های دارای کوره های قوس الکتریکی با توجه به مصرف بیشتر حامل های انرژی، از سوددهی بیشتری برخوردار هستند. این مهم موجب بهم خوردن توازن در ارزش سهام شرکت های فولادی کشور شده است. صنعت فولاد برای تولید ۶ / ۲۴ میلیون تن فولاد خام در سال ۱۳۹۷ نیاز به حدود ۵.۶۰۰ مگاوات توان برق در طول زنجیره ارزش فولاد داشته است که معادل ۳۳ درصد برق مصرفی بخش صنعت کشور است. با تکمیل طرح های قابل تحقق زنجیره ارزش فولاد تا سال ۱۴۰۴ ، این صنعت به ۳.۵۰۰ مگاوات برق بیشتر نیاز خواهد داشت که در صورت عدم تامین با مشکل کاهش سطح تولید و زیاندهی مواجه خواهد شد. تامین این میزان ظرفیت جدید با احداث نیروگاه های سیکل ترکیبی نیاز به حدود ۵ / ۳ میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید دارد که تحقق آن با توجه به محدودیت شدید منابع مالی وزارت نیرو از یک سو و عدم توجیه اقتصادی سرمایه گذاری بخش خصوصی در صنعت برق (به دلیل پایین بودن نرخ در تعرفه) امری بسیار نامحتمل است. با این حال، برخی شرکت های فولادی با هدف تامین برق مورد نیاز خود در سال های آتی اقدام به احداث واحدهای نیروگاهی خود- تامین ( Self-Generation) کرده اند اما به دلیل افزایش حجم سرمایه گذاری مورد نیاز پس از شوک ارزی سال ۱۳۹۷ و نیز تداوم نرخ پایین برق بخش صنعت در تعرفه های سال ۱۳۹۸ ، پیشرفت این پروژه ها تحت الشعاع قرار گرفته است. چالش اساسی آن است که وزارت صمت به جای سیاستگذاری و برنامه ریزی بلند مدت برای صنعت فولاد، به مثابه یک بنگاه دار، منافع کوتاه مدت خود را در تمدید دریافت یارانه انرژی برق از وزارت نیرو می بیند. وزارت نیرو برای خرید هر کیلوواتساعت برق از نیروگاه های بخش خصوصی دارای قرارداد تبدیل انرژی (ECA)، مبلغ ۲۲۵ تومان در سال ۱۳۹۹ پرداخت خواهد کرد که با احتساب ۷ / ۱۹ تومان هزینه انتقال، بهای تمام شده هر کیلووات ساعت انرژی برق در محل تحویل به مصرف کننده ۷ / ۲۴۴ تومان خواهد بود. این در حالی است که نرخ فروش هر کیلوواتساعت انرژی برق به صنایع فولادی بر اساس تعرفه سال ۱۳۹۸ ، به طور میانگین ۸ / ۶۴ تومان است. به عبارت دیگر، در صورت عدم اصلاح تعرفه برق سال ۱۳۹۹ ، شرکت های فولادی به ازای هر کیلووات ساعت انرژی برق حدود ۱۸۰ تومان یارانه انرژی از وزارت نیرو دریافت خواهند کرد. لازم به ذکر است که شرکت های فولادی محصولات خود را با قیمت های جهانی که بر مبنای دلار نیمایی تسعیر می شود، به فروش می رسانند. لذا، عدم اصلاح تعرفه برق سال ۱۳۹۹ برای صنعت فولاد تنها به معنای سوددهی بیشتر شرکت های فولادی به قیمت بدهکار شدن وزارت نیرو (دولت)، عدم تکمیل واحدهای نیروگاهی شرکت های صنعتی/ معدنی و در نتیجه بحران تامین برق در سال های آتی است. بر اساس مطالعات صورت گرفته، پیش بینی می شود که تولید فولاد خام کشور در سال ۱۳۹۹ به مرز ۲۸ میلیون تن برسد که در نتیجه مصرف انرژی برق در طول زنجیره ارزش فولاد به ۳۲.۵۰۰ میلیارد کیلووات ساعت خواهد رسید. لذا، در صورت اصلاح تعرفه برق سال ۱۳۹۹ و فروش برق به بخش فولاد برمبنای بهای تمام شده، حدود ۶.۰۰۰ میلیارد تومان درآمد جدید برای وزارت نیرو ایجاد خواهد شد.