نجمه دری - دانشیار گروه زبان و ادبیات دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
مهدی پورمحمد - استادیار گروه پژوهشکده علوم شناختی و مغز دانشگاه شهید بهشتی
عبدالمجید زیارت زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

عروض و قافیه ازجمله دانش‏های ادبی است و از دروس دشوار تخصصی ادبیات فارسی در دورة متوسطة دوم و حتی دانشگاه محسوب می‏شود. در حال حاضر آموزش عروض در مراکز رسمی به­دلیل روی­آوردن عروضیان قدیم به مقولة زحاف و طبقه‌بندی‌های اوزان شعر فارسی، کاربران را با قواعد دشوار و پیچیدۀ نام‌شناسی بحور روبه­رو کرده است؛ تاجایی­که برخی از عروضیان جدید وجود زحافات را غیرضروری دانسته‌ و آن را به­کلی از روند آموزش حذف کرده­اند. بااین­حال به نظر می‌رسد تاکنون روش مناسبی برای شناخت اولیة وزن و به‌یادسپاری بلندمدت آن طراحی نشده است. راهکار ارائه­شده در این پژوهشِ بینارشته‌ای، تولید محتوای آموزشی موسیقایی و به‌کارگیری آن، به­منظور تسریع و تسهیل و همچنین به‌یادسپاری بلندمدت اوزان شعر فارسی است. به­منظور دستیابی علمی به محتوای آموزشی موسیقایی، نخست مفاهیم بنیادی و ارکان تشکیل­دهندۀ عروض و موسیقی تطبیق داده شد و کاربردهای آن مقایسه شد تا حدود قابلیت‌های موسیقایی عروض در دانش موسیقی به دست آید. درنتیجه انطباق معتبری بین هجاهای سه‌گانة (کوتاه، بلند، کشیده) عروضی با سه نت چنگ (e) و سیاه (q) و سیاهِ نقطه‌دار (j)؛ و همچنین وزن هر مصراع با مفهومِ جمله در تئوری موسیقی به دست آمد. بر همین اساس و با ایجاد «فاصلة موسیقایی» بینابین هجاهای عروضی، محتوای آموزشی موسیقایی، به عنوان «ملودی‌های عروضی» به دست آمد که فرایند تولید آن شرح داده شد و نمونه‌‏ای از آن به پیوست مقاله آمده است.

آموزشِ عروض, تئوری موسیقی, وزن, ریتم, ملودی‌های عروضی