سیداحمد پارسا - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
شهلا محمودی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، کردستان، ایران

مبحث جملة معترضه از مباحث مشترک بین دستور زبان و علم معانی است. منحصرکردن آن به دعا و نفرین، اطلاق حشو به آن و مواردی ازاین‌دست موجب شده‌است تاکنون به‌گونه‌ای بایسته به آن پرداخته نشود؛ درحالی‌که جملة معترضه ضمن افزودن بار عاطفی کلام، حضور راوی و نظرات و جبهه‌گیری‌های مشخص او یا به تعبیر دیگر گفتمان او را در متن روایت نمایان و اهداف متعدد دیگری را نیز دنبال می‌کند. پژوهش حاضر به بررسی کارکردهای معنایی - منظوری جملات معترضه در تاریخ بیهقی می‌پردازد و می‌کوشد با تبیین این کارکردها ضمن کمک به تغییر نگرش مخاطبان از این جملات، به درک بهتر رخدادهای تاریخی و درک بهتر گفتمان ابوالفضل بیهقی نیز کمک کند. روش پژوهش، توصیفی‌تحلیلی است و داده‌ها به‌شیوة کتابخانه‌ای گردآوری شده‌ و به‌روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شده‌اند. نتیجه نشان می‌دهد این جملات در تاریخ بیهقی، خلاف تصور معمول تنها به جملات دعایی و بدلی محدود نمی‌شوند، بلکه کارکردهای مهمی چون، توضیح بیشتر، تأکید و برجسته‌سازی، توصیف و بیان حالت، ستایش و بزرگداشت،­ بیان علت‌، مذمّت، استعطاف، اقناع مخاطب، استوارکردن کلام، اظهار تعجب و شگفتی، اغراق و بزرگ‌نمایی و موارد متعدد دیگری را دربرمی‌گیرد که به‌تفصیل بررسی می‌شوند.

تاریخ بیهقی, دستور, معانی, حشو, جملة معترضه, نقش‌های معنایی - منظوری