تعیین زمان کاشت، پتانسیل عملکرد دانه، شکاف عملکرد و تجزیه خطر تولید گندم در مناطق دیم خوزستان

استان خوزستان دارای سطح قابل‌توجهی گندم دیم است که به علت ناپایداری شرایط آب و هوایی و مدیریت نامطلوب میانگین عملکرد دانه آن کمتر از یک تن در هکتار است. به‌منظور پهنه‌بندی دیم‌زارهای استان خوزستان بر اساس زمان کاشت، پتانسیل عملکرد و شکاف عملکرد و تحلیل خطر تولید از مدل‌های AquaCrop و CERES-Wheat استفاده شد. داده‌های آب و هوایی شهرستان‌های دیم‌خیز بعد از داده‌گواری همراه با بافت خاک غالب هر منطقه، به مدل معرفی تا زمان کاشت و پتانسیل عملکرد دانه را برای هر منطقه شبیه‌سازی نماید. عملکردهای شبیه‌سازی شده برای مناطق توسط نرم‌افزار RAINBOW مورد آنالیز خطر قرار گرفتند. سپس همه نتایج به محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، منتقل و پهنه‌بندی انجام شد. نتایج نشان داد که آغاز کاشت در مناطق دیم‌خیز مرکزی (شوشتر) و شمالی شرقی (ایذه) معمولاً زودتر از مناطق شمالی (دزفول) و جنوب شرقی (بهبهان) شروع می‌شود و یک تفاوت 15 روزه (اواخر آبان تا 15 آذر) بین آغاز کاشت گندم دیم در مناطق مختلف استان خوزستان وجود دارد. طول دوره رشد از مناطق مرکزی به سمت مناطق شمالی، شمال شرقی و جنوب شرقی افزایش می‌یابد. بیشترین طول دوره رشد گندم 164 روز (2190 درجه روز رشد) مربوط به ایذه در شمال شرقی استان و کمترین طول دوره رشد گندم 124 روز (1860 درجه روز رشد) مربوط به شهرستان شوشتر در مرکز استان است. نتایج نشان داد که میانگین پتانسیل عملکرد دانه از 2/4 تن در هکتار (ایذه) تا 7/1 تن در هکتار (شوشتر) متغیر بود. پتانسیل عملکرد دانه مناطق از جنوب به سمت شمال، شمال شرق و جنوب شرق دارای روند افزایشی بود و پتانسیل عملکرد دانه هر یک از پهنه‌ها در سال‌های مختلف نیز متفاوت بود. نتایج تجزیه خطر نشان داد که خطر تولید در پهنه‌های مختلف متفاوت بود و پهنه‌های با پتانسیل عملکرد دانه بالا دارای خطر تولید کمتر بودند. نتایج تجزیه شکاف عملکرد نیز نشان داد که شکاف عملکرد در پهنه‌های مختلف از 88 درصد (ایذه و بهبهان) تا 66 درصد (شوشتر و دزفول) متغیر بود. به‌طورکلی، تاریخ کاشت مناسب گندم دیم در خوزستان در دامنه تاریخ کاشت مناسب گندم آبی ۲۰ آبان لغایت ۲۵ آذر قرار می‌گیرد، اگرچه زمان کاشت گندم دیم در مقایسه با گندم آبی با ۱۰ روز تأخیر آغاز می‌شود. پهنه‌های دارای پتانسیل عملکرد دانه بیشتر دارای شکاف عملکرد بیشتری نیز هستند. برای کمّی‌سازی سهم هر یک از عوامل مؤثر در ایجاد شکاف عملکرد و به‌کارگیری راهکارهای مناسب مدیریت مزرعه برای کاهش شکاف عملکرد دانه پژوهش‌های تکمیلی برای ارزیابی مدل در شبیه‌سازی اثر آب، عناصر غذایی و علف‌های هرز ضرورت دارد.

Keywords:

گندم , پهنه‌بندی , زراعت دیم , زمان کاشت , مدیریت مزرعه