مهران محبوبی مقدم - دانشجوی رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان
علی حیدری - عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان

عبدالرحمان جامی از معدود شاعران و نویسندگان مسلط به شعر و موسیقی و محمد قرشی، در زمـره ي نامـداران عرصـه ي لغت، فنون ادبی و عروض، هستند. این مقاله کوشیده تا رسـاله ي عـروض جـامی و رسـاله ي عراضـه العروضـیین قرشـی را مقایسه نماید و تقابل نگاه منطقی، کاربردي و ساختارشکنانه ي جامی را در برابر دیدگاه وفادار به سنتهاي دیـرین قرشـی، نشان دهد. هر چند جامی و قرشی در رسالات عروضی خود، نخست مسائل بنیادین عروض (اسباب، اوتاد و فواصل)را مطرح نموده اند، اما جامی هنجارگریزانه در برابر نگاه سنتی عروضیان هم عصـر خـود ایسـتاده و کثیرالوقـوع بـودن بحرهـا و اوزان عروضی را مبناي نگاه نوین خود قرار داده است. وي پنج جزء از اجزاء هشتگانه عـروض را بـه رسـمیت شـناخته و نـامی از اجزایی چون فاعلن، متفاعلن و مفاعلتن، به میان نمیآورد. جـامی همچنـین بـا کاسـتن بحرهـاي عروضـی غیـر ضـروري، نخستین قدمها را براي حرکت از عروض سنتی به عروض پویا برداشته است. این پژوهش مانند دیگـر پـژوهش هـاي علـوم انسانی به شیوه تاریخی به تحلیل محتوا پرداخته و ضمن مراجعه بـه اسـناد و منـابع معتبـر کتابخانـه اي ارکـان و زحافـات عروضی را در عراضه العروضین قرشی و رساله عروض جامی مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که نگاه جامی به علم عروض، نوعی ساختارشکنی و هنجارگریزي است اما قرشی همچنان به قانونمندي هاي عـروض سـنتی وفـادار مانده است.

علم عروض، جامی، قرشی، ارکان عروضی، زحافات