مریم محمدی - دانشجوی دوره دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران
مرتضی محسنی - دانشیار رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران

لوایح، یکی از رساله هاي عرفانی و بسیار مهم نورالدین عبدالرحمن جامی شامل آراء و اندیشه هاي عرفان اسلامی است. این اثر ارزشمند، در سی و پنج لایحه، یک خاتمه و نود پنج رباعی، فراهم آمده که بازتاب دیدگاه عرفانی جامی است. این رساله که آموزه هاي عرفانی را با توجه به مکتب وحدت وجود، محی الدین ابن عربی آفریده، در قالب نود و پنج رباعی و سی و پنج لایحه و یک موخره است که نکته هاي مهم عرفان و تصّوف را شرح داده به گونه اي که هر لایحه، پرچم و نشانه اي براي سلوك مبتدیان و وصول کمال یافتگان به پیشگاه محبوب ازلی است. ابن عربی، معتقد است که صفات حق، از جهتی عین ذات است و از جهتی غیر آن؛ زیرا جمله ي صفات او، معانی و اعتبارات و نسب و اضافات است؛ پس به این جهت، عین ذات است که جز ذات موجودي نیست. و از آن جهت غیرذات است که مفهومشان با ذات مختلف است. به عبارت دیگر، صفات از روي اعتبار و تعقّل، غیرذات است و از حیث وجود و تحقّق، عین ذات. چون رحمت الهی شامل همه ي اشیاست، اسماي الهی نیز مشمول رحمت حق و به اصطلاح وي، مرحوم و مورد رحمت واقع شده اند. این پژوهش مانند دیگر پژوهش هاي علوم انسانی ضمن تحلیل محتوا به شیوه تاریخی و با مراجعه به اسناد و منابع معتبر کتابخانه اي کتاب لوایح جامی را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که جامی در همه آثار خود از جمله لوایح تحت تاثیر مکتب وحدت وجود ابن عربی بوده ولی آموزه هاي عرفانی را مطابق با مبانی اندیشه او گزارش کرده است اما خود تا حدودي به وحدت شهود نیز باورمند بوده است.

عبدالرحمن جامی، محی الدین ابن عربی، لوایح، عرفان، وحدت وجود، تجلّی