حمید عطائی نظری

رسالۀ مختصر امّا پرثمرِ استِقصَاءُ النَّظَر فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر در زمرۀ تک‌نگاشت‌های متکلّم آوازه‌مند امامی، حسن بن یوسف بن علی بن مُطهّر حِلّی (د: ۶۴۸ _ 726 ھ.ق.) ملقَّب به علّامۀ حلّی قرار دارد که به بحث از موضوع بحث‌برانگیز و مناقشه‌آمیز جبر و اختیار اختصاص یافته است. او در این اثر کوشیده است دیدگاه‌ها و ادلّۀ باورمندان به دو عقیدۀ جبر یا اختیار انسان در صدور افعال را شرح دهد و آنگاه بر اساس دلایل عقلی و نقلی ایستار درست را در این مسئله تبیین نماید. در مقالۀ حاضر، نخست به مهم‌ترین نگاشته‌های متکلّمانِ پیش از علّامۀ حلّی در موضوع قضاء و قدر اشاره می‌شود. پس از آن، ساختار و محتوای رسالۀ استِقصَاءُ النَّظَر، تاریخ نگارش آن، ویراست‌های مختلف به‌چاپ رسیده از این اثر، شروح نگاشته‌شده بر آن و نیز دست‌نویس‌ کهنِ ارزشمندی از رسالۀ مزبور معرّفی و بررسی می‌شود.    

استِقصَاءُ النَّظَرِ فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر, علّامۀ حلّی, قضاء و قدر, جبر و اختیار, کلام شیعه