رحمان معرفت - دانشگاه سمنان
یزدان منصوریان - خوارزمی
محمد زره ساز - خوارزمی

مقدمه: هدف مقاله حاضر بررسی روش‌شناختی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی است و مروری کوتاه بر روش‌شناسی مقاله‌های پژوهشی منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در نشریات فارسی‌زبان دارد. روش‌: پژوهش حاضر با کمک روش‌های علم‌سنجی صورت گرفته است. با مراجعه به مجله‌های حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مقاله‌های نمایه شده در پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان همچون مرکز اطلاعات علمی جهاد (Sid)، مگیران و پایگاه علوم انسانی و سایر پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان، متن کامل مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی گردآوری شد. در مجموع 75 مقاله علمی-پژوهشی استخراج شد و با توجه به اینکه متن کامل تمام مقاله‌های مورد بررسی قرار گرفت از روش سرشماری استفاده شد. بخش روش‌شناسی پژوهش‌ها و مقاله‌های دانلود شده به کمک روش‌های علم‌سنجی، مورد بررسی قرار گرفت و داده‌های موردنیاز استخراج شد. همچنین برای استخراج داده‌ها از نرم‌افزار اکسل استفاده شد. یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که میانگین تعداد نویسندگان به تعداد مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در بازه زمانی انجام پژوهش و در پایگاه‌های اطلاعاتی انتشاردهنده مقاله‌های فارسی سواد اطلاعاتی، 4/2 می‌باشد. از تعداد 180 نویسنده مقاله در حوزه سواد اطلاعاتی، تعداد 96 نفر (3/53 درصد) مرد و تعداد 84 نفر (7/46 درصد) از آنها زن بوده‌اند. یافته‌ها همچنین نشان داد که از 75 مقاله مورد بررسی، تنها 62 مقاله (83 درصد) از رویکردهای کمی برای انجام پژوهش استفاده کرده‌اند و 13 مقاله (17 درصد) با کمک روش‌های پژوهش کیفی انجام گرفته است. 61 مقاله (3/81 درصد) با استفاده از پرسشنامه به گردآوری داده‌ها پرداخته‌اند و مطالعات کتابخانه‌ای (با 4/17 درصد) در مرتبه بعدی استفاده به‌عنوان ابزار گردآوری داده مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته‌اند. همچنین یافته‌های دیگر پژوهش همچنین نشان داد که دو دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری و علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، با داشتن بیشترین وابستگی سازمانی (با 6 نویسنده) در میان سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی، بیشترین انتشاردهندگان مقاله‌های این حوزه بوده‌اند. دو مجله فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات) و مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب) با انتشار ده مقاله، بیشترین مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی را منتشر کرده‌اند. بحث و نتیجه‌گیری: در مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی عمدتاً از رویکردهای کمی استفاده شده است و به نظر می‌رسد توجه به انجام پژوهش‌های کیفی در حوزه سواد اطلاعاتی ضروری است.

سواد اطلاعاتی, روش‌شناسی پژوهش, علم‌سنجی سواد اطلاعاتی