عوامل روانشناختی و محیطی مؤثر بر مواجهه اطلاعاتی

مقدمه: مبتنی بر میزان آگاهی افراد از نیاز اطلاعاتی خود و نیز، هدفمندی در رفع آن، می‌توان رفتارهای اطلاعاتی انسان را به دو مقوله کلی تقسیم کرد؛ رفتار اطلاع‌یابی و مواجهه اطلاعاتی. در تعریفی ساده، مواجهه اطلاعاتی، کسب اطلاعات به­صورت غیرمنتظره است. هدف این مطالعه، شناخت درباره چیستی و عوامل روانشناختی و محیطی مؤثر بر رخداد این پدیده است. روش: این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است. یافته‌ها: تصمیم آگاهانه یا ناآگاهانه برای پیگیری اطلاعات به­وسیله فرایند پیچیده‌ای از شناخت، انگیزش و هیجان هدایت می‌شود. ویژگی‌های شخصیتی خاص و همچنین، حالت‌های انگیزشی و هیجانی خاص، کشف غیرمنتظره را بهبود می‌دهند. برخی از عوامل محیطی وجود دارند که می‌توانند احتمال رخداد مواجهه اطلاعاتی را افزایش دهند. نتیجه‌گیری: رفتار انسان محصول سه عامل است؛ انگیزش، توانایی و محرک‌های بیرونی. در زمینه رفتار اطلاعاتی، نیازها و علاقه‌های اطلاعاتی، انگیزش را پدید می‌آورند. منظور از توانایی، توانایی‌های شناختی و روانشناختی است. محرک‌های بیرونی، ساختارهای همگرا و واگرا در محیط اطلاعاتی را شامل می‌شود که امکان بروز رفتارهای اطلاعاتی همگرا و واگرا را فراهم می‌کنند. از این‌رو، می‌توان گفت اگرچه میزان آگاهی کاربر از نیاز اطلاعاتی خود و هدفمندی در رفع آن و همچنین، توانایی‌های شناختی و روانشناختی وی، همگرا بودن یا واگرا بودن رفتارهای اطلاعاتی او را تعیین می‌کنند، اما این ساختار محیط اطلاعاتی است که راه‌های تعامل کاربر با محیط اطلاعاتی را شکل می‌دهد و زمینه را برای ظهور رفتارهای همگرا و واگرا فراهم می‌سازد. همچنین، تفاوت‌های فردی در میزان مواجهه اطلاعاتی به‌صورت عمیقی در توانایی‌های شناختی انسان از جمله پردازش اطلاعات، توجه و ادراک ریشه دارد. رخداد مواجهه اطلاعاتی مستلزم واگرایی در رفتار اطلاعاتی است. واگرایی در رفتار اطلاعاتی نشانه‌ای از تفکر واگرا است. از این‌رو، چنین به‌نظر می‌رسد که ضروری است درباره عواملی که بر تفکر واگرا مؤثر هستند، شناخت به‌دست آورد.

Keywords:

مواجهۀ اطلاعاتی , کسب فرصت‌طلبانه اطلاعات , کشف فرصت‌طلبانه اطلاعات , کسب تصادفی اطلاعات , کشف تصادفی اطلاعات , کشف منبع اطلاعاتی , مواجهۀ غیرمنتظره با اطلاعات , بازیابی غیرمنتظرۀ اطلاعات , رویداد غیرمنتظره , الگوی غیرمنتظره