همایون سلحشورفرد - کارشناس بهداشت محیط اداره بهداشت و درمان دانشگاه شاهد
محمدرضا حیدری - دکترای پرستاری و رئیس اداره بهداشت و درمان دانشگاه شاهد
فاطمه محمودی مجدآبادی - کارشناس بهداشت اداره بهداشت و درمان دانشگاه شاهد

زمینه و هدف : سنت حسنه پیاده روی اربعین ضمن اینکه ضرورت نظارت و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی را ایجابمی کند، فرصت بسیار مناسبی برای مطالعات اپیدمیولوژیک و انواع مداخلات پیشگیرانه و آموزش سلامت است. لذا بااستفاده از چنین فرصتی و پس از بررسی بیماری ها و عوارض شایع در بین زائران پیاده روی اربعین در سال ۹۵ ، این بارپس از مراجعت جمعی از دانشجویان و کارکنان دانشگاه شاهد از پیاده روی اربعین سال ۹۸ ، ضمن بررسی مجدد وضعیتشیوع بیماری ها و عوارض شایع به صورت اجمالی، به بررسی انواع رفتارها در اقدامات پیشگیرانه و درمانی پرداخته شدو همچنین منابع کسب آگاهی های بهداشتی گروه های هدف نیز مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روش ها: در این تحقیق توصیفی، توسط پرسشنامه محقق ساخته، اطلاعات مربوط به وضعیت ابتلا یا عدمابتلاء به بیماری ها و عوارض احتمالی در طول سفر زیارتی پیاده روی اربعین و همچنین نحوه درمان افراد، نوع اقداماتپیشگیرانه و منابع کسب آگاهی آنان گردآوری شد.نتایج : روند بیمای ها و عوارض شایع نسبت به پژوهش قبلی قدری متفاوت بود و این بار به ترتیب از بیشترین بهکمترین موارد شامل عوارض پوستی (۸۱,۸ %)، سرماخوردگی (۴۸,۹ %) بیماری های گوارشی (۳۵,۲ %) و مشکلات عضلانیو اسکلتی (۳۱,۸ %) بوده است که ۳۲,۵ % از این افراد اقدام به خود درمانی کرده اند، ۳۳,۸ % به مراکز خدمات درمانی(هلال احمر و سایر موکب های درمانی) مراجعه کرده اند و ۱۴,۳ % نیز اقدام خاصی را برای درمان خود انجام نداده اند ویا این که پس از مراجعت به کشور به پزشک مراجعه کرده اند. ۴۷,۷ % از افراد انواعی از اقدامات پیشگیرانه (نظیر به همراهداشتن برخی داروها، پمادها، مرطوب کننده ها، خوراکی ها و داروهای تقویتی، استفاده از برخی دمنوش ها، عسل، آبلیمو،عرقیات گیاهی، دقت در انتخاب و استفاده از کفش مناسب، همراه داشتن ژل ضدعفونی دست ها و ...) را برای سفر لحاظکرده اند و سایر افراد نیز هیچگونه اقدام پیشگیرانه خاصی را در نظر نگرفته اند. همچنین ۷۵ % افراد به طرق مختلفبرخی آگاهی های بهداشتی را برای این سفر کسب کرده اند که منابع کسب آگاهی آنان به ترتیب از بیشترین به کمترینعبارت بوده از: سایت ها و خبرگزاری ها، اطرافیان (خانواده و دوستان)، فضای مجازی، رسانه ملی و رسانه های چاپی(نظیر ویژه نامه های آموزشی، پمفلت ها و بنرهای بین راه)نتیجه گیری : نتایج این پژوهش نشان می دهد که علی رغم در در دسترس بودن و رایگان بودن خدمات درمانی، تعدادقابل توجهی از افراد مبتلا، اقدام به خود درمانی کرده و یا ترجیح دادند بیماری یا عارضه خود را نادیده بگیرند و پس از مراجعت به کشور به مراکز درمانی مراجعه کنند. همچنین بیش از نیمی از افراد هیچگونه اقدام پیشگیرانه ای را برای اینسفر در نظر نگرفته اند و افرادی هم که اقداماتی را در این زمینه ذکر کرده اند، تدابیر آن ها مبتنی بر یک اصول علمیمشخص نبوده است و ۲۵ % از افراد نیز اصولا به دنبال کسب آگاهی های برای پیشگیری و اتخاذ رفتاری های مبتنی برحفظ و ارتقاء سلامت خود نبوده اند. لذا با توجه به اصل تقدم پیشگیری بر درمان، بهتر آن است که فعالیت های خدماتیبه زائران عزیز منحصر به حیطه های درمانی نشود و با استفاده از ظرفیت کارشناسان بهداشتی، اقدام به بیماریابی در بینزائران و آموزش اصول پیشگیرانه شود و بهره گیری بیشتر از ظرفیت رسانه ها و فضای مجازی نیز مد نظر قرار گیرد.

پیاده روی اربعین، آموزش سلامت، بیماری ها، پیشگیری، درمان