محمود حسن آبادی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
لیلا شیرازی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

در فرهنگ ایران، شاهنامه از ارجمندترین آثار است و همواره مورد توجه همه ی طبقات مردم بوده است؛ کاتبان و نسخه نویسان بسیاری به استنساخ آن پرداخته اند و از این راه دست نویس های متعددی از آن به وجود آمده است. اختلافات و تفاوت های بسیار در ضبط ابیات، مصراع ها، تعبیرات و کلمات، میان این دست نویس ها و به تبع آنها میان چاپ های متعدد شاهنامه راه یافته است. با توجه به اهمیت موضوع، نویسندگان جستار حاضر، با هدف بررسی اختلافات میان چاپها و گاهی نسخه های شاهنامه در داستان رستم و شغاد، سه چاپ خالقی مطلق، مسکو و ژول مول را مبنای کار قرار داده اند و با به کار بستن روشی سنجشی-تحلیلی، به استخراج، طبقه بندی، تحلیل و سرانجام تلاش برای پیدا کردن منشأ و علت اختلافات پرداخته اند. در زمینه ی بررسی چاپ های شاهنامه، پژوهش هایی توسط مینوی، نوشین، دیویس، خطیبی و آیدنلو انجام شده، امّا در باب اختلاف چاپ ها و دست نویس های داستان رستم و شغاد تاکنون پژوهش مستقلی انجام نشده است. از جمله نتایج تحقیق آنکه: افزودگی های این داستان (دستبردهای طولی)، عمدتا با انگیزه ی کامل کردن ساختار یا شخصیت پردازی داستان و یا افزودن بر بار معنایی و عاطفی آن از سوی کاتب صورت گرفته؛ و در دستبردهای عرضی اعم آوایی و واژگانی نیز گرچه اسباب مختلفی می توان یافت، امّا سبب اصلی ساده کردن و آوردن متن به محدوده ی درک و فهم مخاطب بوده است؛ به هر روی، عدم رعایت جانب امانت از سوی کاتبان مسبب همه ی دست بردگی ها و دست خوردگی هاست.

شاهنامه، دستبرد، کاتب، نسخه بدل، چاپ، اختلاف (عدم توافق)، دستنویس