فاطمه کاتب - عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س)
رضوان احمدی پیام - دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه الزهرا (س)

در ادوار مختلف تاریخ هنر ایران، نگارری به عنوان ابزاری کارآمد در جهت فهم کامل تر متاون با مضامین گوناگون مورد استفاده قرار گرفته است؛ بر پایه نظریه پانوفسکی هر تصویری از سطوح مختلف معنایی برخوردار است که می تواند با گرایش های فرهنگی، اعتقادی و ملی حاکم بر جامعه زمان خلق اثر در ارتباط باشد. نگاره کشتی نجات متعلق به شاهنامه طهماسبی از دوره صفوی، بر پایه نظریه شمایل شناسی پانوفسکی به شیوه توصیفی تحلیلی در راستای پاسخ گویی به یک پرسش قابل بررسی است؛ مفاهیم موردنظر هنرمند در نگاره کشتی نجات براساس نظریه شمایل شناسی پانوفسکی، شامل چه مواردی است؟ لایه های معنایی سه گانه پانوفسکی در نگاره کشتی نجات مورد بررسی قرار گرفت؛ در بسیار از نسخ مصور فارسی دوره اسلامی متون در کنار تصویر به فهم مضمون یاری رسانده است. درک مضمون در تصویر یاد شده از لایه دوم به مدد متن ملموس تر گردیده و با بررسی لایه سوم تحلیل شمایل شناسنامه با تلفیق یافته های لایه های پیشین صورت پذیرفت. انعکاس اشعار دیباچه شاهنامه و مولفه های بصری موجود در نخستین تصویر شاهنامه مصور طهماسبی، همگی تمهیدی هدفمند از سوی هنرمند و حاکمیت صفوی بوده تا بر این نکته تاکید نمایند که تصویر مذکور پیامی رسمی از سوی سلاطینی است که پس از مبارزات بی وقفه خود در طی نه قرن توانسته اند مذهب شیعه را در قلمرو خود رسمی اعلام نماید؛ بدین ترتیب بیان حقانیت شریعت اسلام و فرقه تشیع و اولنی امام شیعیان که بخشی از مقاصد سیاسی مذهبی حاکمان نوپای صفوی به عنوان نماینده مذهب تشیع در قلمرو اسلامی بوده از اهداف هنرمند و حامیان مالی اثر وی تلقی گردیده است.

شاهنامه، شمایل، پانوفسکی، نگارگری، صفوی