برّرسی مرگ افراسیاب به دست کیخسرو در شاهنامه از دیدگاه اسطوره شناسی ایرانیان و زرتشتیان

وقتی شاعری به آفرینش اثری ادبی با غنای تمام در زمینه ی فرهنگ یک ملّت می پردازد و یک شاهکار خلق می کند، نمی توان انتظار داشت که سخنانی که در آن اثر بر زبان آورده، الزاماً باید همان سخنانی باشد که از ظاهر کلام بر می آید و مقصودش چیزی جز آن نباشد. چرا که چنین شخصی «چو لب گوید مرادش لب دریا و چو لا گوید مرادش الّا بُوَد». پس قطعاً با غور در عبارات و ابیات آن اثر گرانمایه، می توان نماد های بسیاری را یافت که شاعر از آن ها برای رساندن مقصود خود سود برده است. یکی از این شاعران و سخن سرایانِ کم نظیر در طول تاریخ ادب فارسی، فردوسی و اثر بی بدیل او شاهنامه است. فردوسی – که در این اثر بر آن بوده تا تاریخ اساطیری – حماسی ایرانیان را ارائه دهد - قطعاً مشکلاتی را که در این سرزمین وجود داشته نیز در اثر سترگ خود بازتاب داده است. مثلاً یکی از این مشکلات، حمله ی دشمنان است که فردوسی به خوبی از پس بازتاب این مشکل – که پیوسته دشمنانی چون افراسیاب، چشم طمع بدین مرز و بوم داشته اند، برآمده است. یکی دیگر از این مشکلات، واقع شدن ایران در مکانی است که از نظر جغرافیایی دارای مقادیر اندک آب است و طبعاً پیوسته در طول تاریخ، در معرض ابتلا به خشکسالی قرار داشته است و ایرانیان نیز که بدین مسأله واقف بوده اند، با حفر قنات، سعی در مهار آن می نموده اند و لذا آب برای آن ها بسیار حیاتی بوده و کسی که دشمن آن باشد، در نظرشان بزرگترین دشمن قلمداد خواهد شد که نمونه ی این وضعیت، افراسیاب است که یکی از تعابیری که برای شخصیت او شده است ارتباط آن با خشکی را بیان می دارد. بدین دلیل در این جستار به برّرسی شخصیت افراسیاب در اساطیر ایرانی و زرتشتی و پژوهش درباره ی مسأله ی کمبود آب در ایران و مرگ افراسیاب به دست کیخسرو و عناصر پیرامون این اسطوره پرداختیم و در پایان این نتیجه به دست آمد که مرگ افراسیاب به دست کیخسرو از دیدگاه اسطوره شناسی ایرانی و زرتشتی، انعکاس دهنده ی باور و خواست ایرانیان باستان در غلبه بر مشکل خشکسالی و کم آبی است.

Keywords:

شاهنامه , افراسیاب , کیخسرو , اسطوره شناسی ایرانی و زرتشتی