علی اکبر شریعتی فر - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سبزوار، گروه زبان و ادبیات فارسی، سبزوار، ایران

ارتباط یک متن با متن های دیگر از موضوعات مهمی است که با ساختار گرایی و پسا ساختار گرایی مورد توجه پژوهشگرانی چون کریستوا، بارت، ژنت و ... قرار گرفته است. از آنجا که ژولیا کریستوا نخستین بار دردهه ی 1960 اصطلاح بینامتنیت ( intertextualite ) را برای هر نوع ارتباط میان متن های گوناگون مطرح کرد و پس از آن ژرار ژنت با گسترش دامنه ی مطالعاتی کریستوا هر نوع رابطه میان متن با متن دیگر یا غیر خود را با واژه ی جدید ترامتنیت (transtextualite ) که شامل پنج دسته ی ترامتنیت، پیرامتنیت، فرامتنیت، بیش متنیت می شود نام گذاری نمود. و چون بینامتنیت و بیش متنیت به رابطه ی میان دو متن هنری می پردازد در این مجال کوشش می شود به چگونگی روابط میان متنی شاهنامه و جهان گشا و عوامل انسجام متنی آنها پرداخته شود. از این روی چون تاریخ جهانگشای جوینی یكی از ارزنده ترین و مهمترین تاریخ های موجود، درباره ی خوارزمشاهیان و مغولان است که اطلاعات بسیار سودمند به دست می دهد و این خود باعث استفاده ی متون تاریخی دیگری هم چون تاریخ وصاف ، جامع التواریخ و... شده است که به نثری فنی و منشیانه نگارش یافتهاست. بهره گیری از صنایع بدیعی و فنون بلاغی که اشعار فراوان فارسی و عربی و آیات و احادیث و امثال، آن هم به گونه ای هنری و جهت مخیّل کردن زبان و شاعرانه ساختن نثر، در موارد زیادی صبغه ی تاریخی این اثر را کمرنگ کرده و سبب دخالت اغراض شعری در آن شده است. استفاده از اشعار بزرگان ادب فارسی همچون نظامی، سنایی، خیام و فردوسی، قوام ادبی تاریخ جهانگشا را دو چندان کرده است. همچنین نقل ماهرانه ابیاتمربوط به بخش های اساطیری شاهنامه و داستان های رستم و سهراب و اسفندیار گواه روشنی است بر گرایش شخصی و معنادار جوینی به شاهنامه و گزینش آگاهانه ی ابیات آن که برقراری نوعی انسجام و هماهنگی بینمتنی، نقشی محوری در کیفیت بخشی ادبی به تاریخ جهانگشا دارد، این مقاله بر آن است که از طریق واکاوی این عنصر اساسی و مورر در ادبییت متن، به روش علمی نشان دهد که عامل انسجام متنی حضور ابیاتشاهنامه در متن جهانگشا بوده و در پیوند با این متن، با رویكردی به منظور ادبیت بخشی به متن به کار رفته است. و عامل پیوند با بعد ساختاری و ادبی می باشد. برای این کار شیوه های پیوند آن دو از جنبه ی ادبی،بررسی و شواهد مناسب مطرح شده است.

تاریخ جهانگشا، ابیات شاهنامه، مغول، اقتباس، پیوندهای ادبی، پیش متن و پس متن