مروری بر سازه های متداول معماری سه قرن اول هجری قمری درایران باتاکید بر بناهای (مسجدجامع فهرج، مقبره امیراسماعیل سامانی، مسجدشیخی ها، مسجدتاریخانه دامغان ، مقبره ابودجانه)

هنر معماری یکی از مهمترین فعالیتهای ایرانیان است که در طول دورانهای متفاوت، تحولات بسیاری را به خود دیده است. اگر چه در ایران، اولین نمونههای معماری پس از اسلام در منطقه خراسان شکل گرفت و به همین دلیل به سبک خراسانی معروف گردید ولی برخی پژوهشگران مانند استاد پیرنیا، تعدادی از آثار این دوران مانند مقبره امیر اسماعیل سامانی را نیز متعلق به سبک رازی میدانند. سبک خراسانی از قرن اول هـ.ق یعنی آغاز گردید و تا دوران دیلمیان یعنی حدود قرن چهارم هـ.ق ادامه پیدا کرد. از مساجد این سبک میتوان به مسجد جامع فهرج یزد، مسجد تاریخانه دامغان، مسجد جامع نائین و مقبره ابودجانه اشاره کرد. در این سبک، مساجد همانند آنچه در صدر اسلام مشاهده میشود با فرم شبستانی یا چهلستونی بنا می گشتند. فرضیه اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه معماری بناهای ایجادشده در سه قرن اول هجری اگرچه پس از دوران اسلامی به وجود آمدهاند ولی ازلحاظ سبک و سیاق ادامه دهنده معماری دوران ساسانی میباشند. هدف اصلی این پژوهش بررسی معماری بناهای سه قرن اول هجری هست، دراین بین اهداف فرعی دیگری نیز مطرح می گردد که میتوان از تطبیق معماری بناهای سه قرن اول هجری با معماری دوران ساسانی و همچنین معرفی تعدادی از بناهای ساخته شده در این دوران هست. مقاله به روش توصیفی تحلیلی نگاشته شده و اطلاعات گردآوری شده بر اساس مقالات و کتب معتبر و علمی مطالعه وانجام گرفته است. نتایج به دست آمده از این پژوهش مؤید این امر است که بناهای ساختهشده در سه قرن اول هجری همچنان ادامه معماری ساسانی میباشند از دلایل این امر میتوانیم از مواردی همچون اینکه قوسهای استفاده شده در سبک خراسانی که با فرم بیضی و تخم مرغی میباشند را میتوان در نمونه های پیشین آن در کاخهای ساسانی یعنی فیروزآباد و طاق کسری مشاهده نمود. به طورکلی، معماری در این دوران بسیار ساده و خالی از هرگونه تکلف است و مصالحی که در این بناها به کاررفته ساده و ارزانقیمت میباشد.

Keywords:

معماری ایرانی , معماری اسلامی , سه قرن اول هجری