چالش‌ها و سازوکارهای عملی رعایت حق سکوت در فرآیند بازجویی ضابطان دادگستری

زمینه و هدف: باوجود پیش‌بینی حق‌های متعدد برای متهم، در کلیه مراحل دادرسی کیفری، در اسناد بین‌المللی و نظام‌های حقوقی، اعمال این حقوق برای وی در مرحله تحقیقات ضابطان دادگستری در برخی از نظام‌های حقوقی از جمله‌ایران با چالش‌ها و موانعی مواجه است. از آنجا که بسیاری از تصمیم‌های قضایی در مورد متهمان مبتنی بر دلایل و اسناد و مدارکی است که هنگام تحقیقات، ضابطان دادگستری جمع‌آوری و ارائه می‌شود، رعایت حق سکوت متهم در این مرحله، وی را از خطر نقض دادرسی عادلانه در مورد او مصون می‌دارد، هرچند که از دیدگاه پلیسی و قضایی (به‌ویژه با الگوی کنترل جرم)، رعایت تشریفات دادرسی عادلانه مانند رعایت حق سکوت، ممکن است موجب محدودیت در کشف جرم و شناسایی و دستگیری متهمان و افشای اطلاعات مربوط به پرونده تلقی شود. روش: این پژوهش توصیفی- تحلیلی و کاربردی و از نظر شیوه اجرا کتابخانه‌ای است و درصدد شناسایی چالش‌ها و ارائه سازوکارهای رعایت حق سکوت در فرآیند بازجویی ضابطان دادگستری است. یافته‌ها و نتایج: در این پژوهش، مهم‌ترین سازوکارهای رعایت حقِ سکوت در جریانِ تحقیقاتِ ضابطان دادگستری، مانند تدوین منشور حقوق متهم و منشور اخلاقی ضابطان، تمرکز بر ادله‌محوری جرم به‌جای اقرارمحوری، استانداردسازی رفتار بازجویان و نظارت و ارزیابی مستمر، ابطال برخی ادله به‌دست آمده ازطریق روش‌های غیرقانونی، تجهیز ضابطان به روش‌های نوین و علمی جمع‌آوری ادله فیزیکی و ایجاد بسترهای اطلاعاتی و فنی لازم برای کشف جرم، بازنگری در نظام گزارش‌دهی ضابطان و تخصصی‌شدن آنان، معرفی شده است تا زمینه چگونگی ایجاد تعادل و توازن میان دغدغه‌های مربوط به شناسایی و دستگیری متهمان و تضمین‌های برخورداری آنان از دادرسی عادلانه، شناسایی شود. در عین حال، مهم‌ترین چالش‌ها و موانع موجود در این زمینه نیز تناسب‌نداشتن منابع و امکانات پلیس با حجم پرونده‌ها و فقدان تخصص‌گرایی، ضعف یا ناکارآمدی راه‌های کشف علمی جرایم، فقدان وسایل و تجهیزات نوین سخت‌افزاری کشف جرم، اتهام‌محوری و فرهنگ اقرارمحوری حاکم بر رفتار ضابطان، سکوت اختیارکردن توسط مجرمان حرفه‌ای، اطاله دادرسی، انحراف روند رسیدگی قضایی و نداشتن امکان مقابله مؤثر با جرم، اعلام شده است. شناخت چالش‌ها می‌تواند تا حدودی بسترهای لازم برای اجرای مؤثر قانون جدید آیین دادرسی کیفری توسط ضابطان را فراهم آورد.

Keywords:

حق سکوت , چالش‌ها , سازوکارها , ضابطان دادگستری , بازجویی , مشروعیت تحصیل دلیل