تدوین چارچوب مفهومی از خوانش نام و پیام مکان ‏در ارتباط با ماهیت و ظرفیت مکان (مطالعه موردی: مکان های شهری اردبیل)

        خوانش نام مکان در متن شهر به ­مثابه یکی از ریشه­ های هویتی آن قادر است به شناخت طبع و طعم فضا و مکان از خلال بازاندیشی ارتباط آن با تمناها و نیازهای زمینه ­ای و زمانه­ ای بپردازد. به­ محض شنیدن این نام است که تصویری از کلیت و پیکره مکان در ذهن شکل می­ گیرد. ارتباط بین نام یک مکان با محیط طبیعی و مصنوع می تواند همان ارتباط اجزای فرمی و محتوایی آن مکان مفروض شود. وقتی که نام‏‏ های نخستین (قدیمی) شهر، محله، گذر و یا مکان خاصی از یک شهر به میان می‏آید، در ذهن شهروند آن مکان با ویژگی‏ های منحصر به فردش تداعی می‏ گردد. ممکن است مدت­ ها از تخریب کالبدی مکانی بگذرد اما همچنان نام آن در ذهنیت باقی مانده و بر کیفیت، مفهوم و صفت مکان یا روحیات و ذوقیات ساکنان آن اشاره داشته باشد. انطباق یا عدم انطباق نام مکان با عینیت و صفت موجود آن، می‌تواند عیار بارزی در شفافیت و خوانایی و یا بحران آن تلقی شود. اما در فرایند توسعه شهری معاصر، مسئله ابعاد هویتی، کیفیتی و ذهنیتی نام ­ها نادیده گرفته می ­شود. حوزه مطالعات شهری ارتباط عوامل عینی_ذهنی و معنایی_کالبدی نام­ های مکانی را در امر طراحی شهری و منظر یا مهم نمی ­داند یا قادر به ­حساب آوردنش نیست. هدف این مقاله بازشناخت اهمیت این ارتباط و نحوه تکوین فضاها و مکان­ های شهری با نام‏ گذاری‏ های آنهاست و بر توضیح نحوه بازتاب آن و نیروهای آن بر چشم ­­انداز مکان ­شهری متمرکز است. نمونه پژوهش، شهر اردبیل و بافت تاریخی آن است که کاوش آن به­ دلیل برجستگی تاریخی_فرهنگی اردبیل و قدمت بیش از سی قرن آن اهمیت شایانی دارد. اکثر محلات و گذرهای قدیمی در بافت‏ تاریخی شهر حتی امروزه واجد نام‏ های تاریخی و رایج آن روزگار است. در تدوین ادبیات و چارچوب نظری، از اسناد و متون داخلی و خارجی به روش تحقیق توصیفی_تحلیلی برای استخراج و دسته­ بندی مشخصه ­ها استفاده شد. شناسایی نام‏ های نخستین مکان‏ ها، بیشتر بر مبنای آثار روشنفکری، نقشه ‏ها، تصاویر، نقاشی و گراوور به همراه برداشت ‏های میدانی و مصاحبه صورت گرفت. پژوهش نشان می ‏دهد عوامل مختلف سیاسی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در نام‏ گذاری سنتی مکان‏ های مختلف شهری و به خصوص شهر اردبیل نقش عمده ‏ای داشته‏ و رنگ و وزن بیشتری را به مقدس بودن، سیاسی و بازرگانی بودن این شهر می­ دهند. به ­نظر می ­رسد نام­ ها استعاره از بازنمایی همان چیزهایی هستند که در چشم ­انداز، ظرفیت و ذهنیت شهر بوده و هست و یا می ­تواند باشد.

Keywords:

شهر اردبیل , ظرفیت نام مکان , حافظه مکان های تاریخی , خوانش نام مکان , نقش ها/ نیروهای مکانی