هادی سلطانی فرد - عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری
زهرا صابری کاریزی - دانشگاه حکیم سبزواری

امروزه کیفیت فضاهای شهری در شکل­گیری تعاملات اجتماعی، تصویر ذهنی از شهر و ذهنیت­بخشی به آن اهمیت بسزایی دارند. عوامل متعددی در شکل­گیری مفهوم کیفیت نقش دارند که از مهمترین آنها می­توان به پیکره­بندی فضاهای شهری اشاره کرد. پیکره­بندی فضایی، روابط میان فضاهای شهری را سازمان داده و خود عاملی برای شکل­دهی به متغیرهای کیفی مانند خوانایی و قابلیت دسترسی است. در دهه­های اخیر  نظریه چیدمان فضا، چارچوب نظری و عملی را برای تحلیل پیکره­بندی فضاهای شهری ارائه کرده است. پارک­ها یکی از انواع فضاهای شهری به شمار می­روند که کیفیت فضایی، نقش مستقیمی در عملکرد و  بازدهی اجتماعی آنها دارد. این مطالعه با هدف تحلیل اثرات پیکره­بندی فضاهای شهری بر کیفیت فضایی پارک­های شهر مشهد انجام شده است. مطالعه از نوع کاربردی است و به روش توصیفی_تحلیلی، با انتخاب 290 پارک شهر مشهد در پنج رده همسایگی، محله­ای، ناحیه­ای، منطقه­ای و شهری انجام شده است. در این مطالعه تحلیل­ها براساس نقشه محوری شهر مشهد و در محیط نرم­افزار UCL Dephtmap10 و  GISانجام شد. متغیرهای پایه در این تحقیق شامل اتصال، هم­پیوندی، کنترل، و متغیرهای با واسطه شامل خوانایی،  قابلیت دسترسی، امنیت و انسجام فضایی بودند. نتایج تحقیق نشان داد که پارک­های مورد مطالعه از کیفیت فضایی پایینی برخوردارند. همچنین مشخص شد که پارک­های منطقه­ای به دلیل توزیع نامناسب از کیفیت پایینی نسبت به سایر پارک­های شهر مشهد برخوردارند. به طور کلی در مقایسه با کل فضای شهر مشهد، پارک­ها از انسجام فضایی و امنیت مناسب برخوردار نیستند. در این میان  پارک­های شهری به واسطه قرارگیری در مجاورت فضاهای با هم­پیوندی و اتصال بالا از خوانایی و قابلیت دسترسی بالایی در فضای شهری برخوردارند. به نظر می­رسد ارزیابی کیفیت فضایی و رابطه آن با کارکرد، می­تواند نقش مؤثری در فرآیند برنامه­ریزی و طراحی پارک­های شهری داشته باشد. 

پیکره‌بندی, کیفیت فضایی, چیدمان فضا, پارک‌های شهری, مشهد