مریم طهماسبی - دانشگاه زابل
محمود رمرودی - دانشگاه زابل
افشین سلطانی - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
احمد قنبری - دانشگاه زابل
برات علی فاخری - دانشگاه زابل

مستند‎سازی از قدم‌های اولیه و اساسی در بهبود هر فرآیند تولیدی است که متأسفانه جایگاه درخوری در بخش کشاورزی کشور ندارد. مستندسازی فرآیند تولید یک محصول در کشاورزی شامل تهیه کلیه اطلاعات و فعالیت‎هایی است که سیر تولید آن محصول از مرحله آماده‌سازی بستر بذر تا برداشت را نشان می‎دهد. در این مطالعه به منظور بهره‎گیری از این ابزار در جهت بهبود فرآیندهای تولید گندم (Triticum aestivum L.) در دو سیستم آبی و دیم استان گلستان، کلیه فعالیت‎ها و مصرف نهاده‎ها که هر مدیر مزرعه در طی سه سال گذشته به طور معمول انجام داده یا مصرف کرده است، در 540 مزرعه با مدیریت‌های مختلف ثبت گردید. نتایج مستندسازی نشان داد که میانگین مساحت مزارع آبی بیشتر از دیم بود. اکثر مزارع آبی قبل از گندم زیر کشت دو محصول تابستانه‌ی سویا Glycine max L.)) و برنچ (Oryza sativa L.) بودند، بیشتر مزارع دیم محصول تابستانه نداشته و اکثر مزارع در سال قبل نیز زیر کشت گندم و جو (Hordeum vulgare L.) بودند. اکثر تولیدکنندگان گندم آبی و دیم از گاوآهن و دیسک به عنوان خاک‌ورزی اولیه استفاده کرده‌اند. همچنین بیشترین نوع ادوات کشت در تولید گندم در هر دو سیستم، خطی‎کار بود. رقم مروارید بیشترین رقم مورد استفاده در هر دو سیستم کشت گندم دیم و آبی بود. مقدار بذر مصرفی در سیستم دیم بیشتر و تاریخ کشت نیز از گستردگی زمانی بیشتری نسبت به کشت آبی برخوردار بود. 50 درصد از مزارع مورد بررسی در بخش آبی و دیم به ترتیب حداقل از 95 و 70 کیلوگرم نیتروژن خالص استفاده کردند. در هر دو سیستم بیشترین استفاده از علف‎کش ‎مربوط به گرانستار و تاپیک، بیشترین استفاده از قارچ‎کش مربوط به تیلت و بیشترین استفاده از آفت‌کش دیازینون بود. ترجیح کشاورزان به استفاده از روش‎های سنتی آبیاری برای مزارع بود. دامنه زمانی برداشت گندم از اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد بود. میانگین عملکرد گندم آبی 3845 کیلوگرم در هکتار بود که از دیم با عملکرد 3145 کیلوگرم در هکتار بیشتر بود. نتایج این مطالعه با ارایه تصویری کلی از زیر فرآیندهای تولید گندم در سیستم‎های آبی و دیم و مشخص‌سازی دقیق مقدار و زمان ورود نهاده‌ها به فرآیند تولید امکان ارزیابی‎های جامع‌نگر تولید گندم در گلستان از دیدگاه‌های زیست محیطی، اقتصادی و جامعه‌شناختی را میسر می‌سازد.  

زیست محیطی, علف‌کش, عملکرد, مزارع, نهاده‎