فرزین ایزدپناه - دانشگاه شهید باهنرکرمان

دیدگاه‌های متفاوتی دربارۀ فرضیۀ استفاده از مقاطع مخروطی در سازه‌های طاقی تاریخی وجود دارد. این بحث در معماری ایران، نیز، به‌عنوان شکل دهندۀ بخشی از تاریخ معماری جهان مطرح است. برخی، در مقابل آن، فرضیۀ استفاده از خم زنجیره‌ای را مطرح کرده‌اند که مهمترین خم رقیب مقاطع مخروطی در پیشینۀ مطالعات هندسۀ قوس‌ها است. بخشی از پژوهش دربارۀ این فرضیه بررسی تاریخی است و بخشی از آن به بررسی خم‌های قوس‌ها به روش ریاضی اختصاص دارد. در پیشینه مطالعات معماری، بررسی خم‌های قوس‌ها از ترسیم خم‌ها بر روی قوس ومقایسۀ چشمی خم‌ها با قوس انجام گرفته است، اما نگارنده در جستجوی روش دقیقتری برای بررسی این مسأله است. در این نوشتار، برای بررسی، از برازش خم به روش ماتریسی استفاده می‌شود و برای مقایسه میزان خطاها در برازش خم‌های مورد نظر، روش کمترین مربعات مورد توجه قرار می‌گیرد. برای توضیح روش، به‌عنوان نمونه، قوس انتخاب شده از دورۀ ایلامی در قیاس با خم زنجیره‌ای و مقاطع مخروطی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نگارنده این روش را به‌عنوان راهی مناسب برای بررسی اسناد ترسیمی تاریخی توصیه می‌نماید.

برازش خم, روش کمترین مربعات, هندسۀ قوس‌های ایرانی, خم زنجیره‌ای, مقاطع مخروطی