معصومه درمانی - دانشآموخته دکتری بیابانزدایی، دانشگاه سمنان، ایران
هایده آرا - استادیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
علیرضا راشکی - دانشیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیطزیست دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
آبرادات مافی - کارشناس زمینشناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق کشور، مربی، ایران

شهرستان سرخس در شمال شرقی ایران، با آب و هوایی خشک و بیابانی در استان خراسان رضوی قرار دارد. این شهرستان اگرچه در حوزه آلاینده­های گازی مشکلی ندارد، اما ریزگرد­ها بیشتر از گذشته باعث بروز روز­های ناسالم می­شود .هدف از این تحقیق بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، بر فراز شهرستان سرخس و شناسایی منابع و کانی­های تشکیل­دهنده گرد­و­غبار است .نمونه­برداری به صورت تکرار مکانی در هنگام فصول تابستان و پاییز سال 1398 صورت پذیرفته است. این پژوهش بر روی ذرات ریز گرد با اندازه کمتر از 10میکرومتر در ارتفاع 2-4 متری از سطح زمین انجام شده است. با استفاده از روش‌های طیف‌سنجی القایی، پراش پرتوایکس، فلزات و کانی­های حاضر در ذرات گرد­و­غبار شناسایی و با به کارگیری میکروسکوپ الکترونی و آنالیز لیزری، شکل ذرات و اندازه آن­ها تعیین گردیده است. طبق نتایج به دست آمده. فلزات: کلسیم، آلومینیوم، سدیم، آهن، گوگرد، تیتانیوم، بر، منگنز، روی و استرانسیوم بالاترین میزان غلظت را در گرد­و­غبار روستا­های تعیین شده، دارند. بررسی کانی­شناسی ذرات گرد­و­غبار نشان می­دهد که بیشترین غلظت کانی رسی تشکیل دهنده ذرات شامل: کائولینیت، کلریت، کوارتز، کلسیت، ژیبس است. کلسیم و آلومینیوم نیز با بالاترین میزان غلظت در بین فلزات محلول نشانگر منشأ خاکزاد بودن گرد­و­غبار منطقه می­باشد. همچنین برای عناصر همانند: استرانسیوم و گوگرد و ژیبس می­توان منشأ تبخیری برای آن در نظر گرفت، از سوی دیگر غلظت بالای عناصر سمی و شیمیایی شامل: آرسنیک، سرب و روی را می­توان به پالایشگاه خانگیران نسبت داد. بنابراین  گرد­و­غبار منطقه سرخس دارای سه منشأ خاکزاد، تبخیری و شیمیایی می­باشد.

ذرات گرد‌و‌غبار, خصوصیات فیزیکی و شیمیایی, XRD, SEM