حسن محمود زاده - دانشگاه تبریز
آذر پویان جم - دانشگاه تبریز
سلیمه اصغر زاده - دانشگاه تبریز

امروزه عدم ارتباط معماری شهر با اصول پدافند غیرعامل سبب بروز ناهنجاری در زمان بحران شده است. این ناهنجاری‌ها خلأ دسترسی مناسب به زیرساخت‌های شهری و فقدان ایمنی، امنیت و آسیب‌پذیری را در بافت‌های شهری به همراه داشته است. مسئله پژوهش حاضر چالش آسیب‌پذیری در زیرساخت‌های شهری از منظر پدافند غیرعامل است. قلمرو مطالعه حاضر، شهر مشهد به عنوان دومین شهر بزرگ ایران است. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ روش‌شناسی، توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر رویکرد مطالعات مکانی- مدلی است و شاخص‌های زیرساخت‌های ویژه، خدمات اضطراری، عمومی و مردمی و مدیریتی در قالب 1560 زیرساخت دسته‌بندی و استخراج شدند. جهت سنجش الگوی همجواری 14 لایه مؤثر در آسیب‌پذیری شناسایی شد و با استفاده از تحلیل ترکیبی ANP-DEMATEL-GIS وزندهی شدند. برای کشف روند الگو جهت طبقه‌بندی شاخص‌های کلان از خود همبستگی فضایی نرم‌افزار Geoda و برای توزیع فضایی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری در برابر حمله هوایی از ابزار FUZZY OVERLAY در نرم‌افزار ArcGIS استفاده شده است. یافته‌های موضوعی نشان می‌دهد که مراکز بهداشتی و صنایع شهری اثرگذارترین شاخص و انبار و مراکز مذهبی اثرپذیرترین شاخص‌ها شناخته شدند. همچنین روند الگوها نشان می‌دهد بیش‌ترین ضریب شاخص‌های کلان مربوط به زیرساخت‌های ویژه با اهمیت 55/1 است. نتایج یافته‌های مکانی به‌روشنی بیان می‌کند بیش از 60 درصد از زیرساخت‌ها در وضعیتی از آسیب‌پذیر تا کاملاً آسیب‌پذیر هستند و فقط 93/4 درصد یا به عبارتی چیزی حدود 5 درصد از تمام زیرساخت‌های شهری مشهد وضعیتی ایمن و کم‌خطر دارند.

مدل سازی مکانی, آسیب پذیری, زیرساخت شهری, پدافند غیرعامل, مشهد