صفورا برومند - استادیار پژوهشکده تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زهرا شریف کاظمی - کارشناس ارشد تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مرز غربی ایران به علت ساختار جغرافیایی، قرار داشتن در مسیر راه‌های تجارت بین‌الملل، یکی از مراکز قاچاق کالا بود. ‌تأسیس کشور عراق با برخورداری از طولانی ترین مرز با ایران، مناسبات این دو کشور به‌ویژه درخصوص قاچاق گندم را تحت تأثیر قرارداد. اهمیت گندم به‌عنوان اصلی‌ترین آذوقه مردم، شرایط جغرافیایی، وقوع جنگ جهانی دوم و ورود ناخواسته ایران به این جریان، زمینه‌ساز تشدید قاچاق کالا در مرز ایران و عراق شد. این امر پیامدهایی را به دنبال داشت که به وضع قوانین جدید برای نظارت بر مناسبات تجاری با عراق منجر شد. پژوهش حـاضر با مطالعه اسنادی و کتابخانه‌ای، به شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی عملکرد دولت در جلـوگیری از قاچاق گندم در مرز ایران و عراق در دوره پهلوی تا ماه‌های آغازین اشغال ایران توسط متفقین (1321-1304 هـ.ش) می‌پردازد. دستاورد پژوهش مبین این امر است که به رغم اقدام دولت برای جلوگیری از قاچاق گندم، مسائلی چون فقر، نبود امکانات برای فعالیت اقتصادی قانونی، تنوع مراجع تصمیم‌گیری چون امنیه و گمرک، ناامنی در مرزها، مناقشات داخلی در عراق و عدم همکاری با ایران، اشغال ایران توسط متفقین و مانعی در برابر تلاش‌های دولت ایران برای جلوگیری از قاچاق گندم به عراق بود.

قاچاق, گندم, کالای استراتژیک, مرز ایران و عراق, جنگ جهانی دوم