بدرالسادات علی زاده مقدم - استادیار تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، اصفهان، ایران
ظهراب هاشمی پور - کارشناس ارشد تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، اصفهان، ایران

ارامنه از اقلیت‌های تأثیرگذار در حیات اقتصادی و تجاری ایران در دوره‌های مختلف به شمار می‌آیند. در این میان، بنادر خلیج‌فارس و به‌ویژه بندر بوشهر و گمرگ آن ازجمله عرصه‌هایی بود که ارامنه در دورﮤ قاجار نقش فعالی در آن داشته‌اند. در دورﮤ قاجار بوشهر قطب اقتصادی ایالت فارس محسوب می‌شـد و همچنین یکی از دروازه‌های مهم ورود و خروج کالا و ارتباط ایران با دیگر کشورهای جهــان بود. از این رو گمرگ بوشهر یکی از نهادهای فعال اقتصادی این برهه بود. هدف اصلی این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و برپاﻳﮥ منابع کتابخانه‌ای تنطیم شده است پاسخ به این پرسش مهم است که نقش ارامنه در گمرک بوشهر در دورﮤ قاجار چگونه بوده است. بررسی شواهد گویای آن است که نیروهای ارمنی از زمان شکل‌گیری نهاد گمرک در بوشهر تا زمان اوج فعالیت‌های اقتصادی این نهاد در دورۀ قاجار مصدر خدمات مهمی بودند. در این دوره، ارامنه ضمن سروسامان‌دادن به اوضاع گمرگ بوشهر و توسعه و تجهیز آن، در راستای مبارزه با قاچاق کالا و گسترش شعبه‌های گمرگ و نظارت بر عملکرد این شعبه‌ها و آموزش کارمندان آن عهده‌دار خدمات عمده‌ای در بوشهر بودند. علاوه بر این، به‌لحاظ فرهنگی نیز اراﻣﻨﮥ بوشهر با اراﺋﮥ طرح‌های ابتکاری در راستای استفاده از امکانات گمرک برای استمرار فعالیت مؤسسه‌های آموزشی در بوشهر و دیگر بنادر جنوب ایران، در این حوزه نقش درخور توجهی داشته‌اند.

گمرک, ارامنه, بوشهر, دورۀ قاجار