مریم قاسمی سیچانی - استادیار گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
آزاده حریری - دانشجوی دکتری گروه مرمت و احیا بناها و بافتهای تاریخی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
بهنام پدرام - استادیار گروه مرمت و احیا بناها و بافتهای تاریخی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

در بافت شهرهای تاریخی، خانه عام‌‌ترین جزء است. خانه‌‌ها به‌طور معمول بناهای شاخصی نیستند؛ اما برای شناخت معماری و تاریخ شهرها در زمرﮤ مهم‌‌ترین منابع تلقی می‌‌شوند. اسناد و شواهد تاریخی دربارﮤ میراث مسکونی، ازجمله آثاری است که دربارﮤ معماری خانه‌‌های تاریخی بالقوه دانش بسیاری دربردارد و در پژوهش‌‌ها کمتر به آن توجه شده است. درصورتی‌که جایگاه و کاربرد این اسناد در مطالعات معماری ایرانی به‌درستی تبیین شود، کیفیت پژوهش در زﻣﻴﻨﮥ میراث مسکونی ایران متحول می‌‌شود. ازاین‌رو در پژوهش‌های معماری، اسناد و نوشته‌ها ازجمله منابع درخور توجه محسوب می‌شوند. مطاﻟﻌﮥ تاریخ معماری مسکونی اصفهان بر مبنای اسناد و شواهد تاریخی، علاوه‌برآنکه به تحلیل دقیق‌‌تری از ارزش‌های این بناها می‌انجامد، با در اختیار قراردادن اسناد و آثار محکم و استوار، ژرف‌اندیشی بیشتر در مطالعه‌های پژوهشگران دیگر را نیز میسر می‌‌کند. ضمن تحلیل اسناد و شواهد تاریخی این امکان وجود دارد که تحول، تداوم و شیوﮤ زندگی در فضاهای معماری خانه‌ها در مقایسه با وضع موجود بررسی شود و در ساﻳﮥ استفاده از اسناد و منابع تاریخی موثق، بازآفرینی رویدادها و شیوﮤ زندگی امکان‌پذیر است. در این راستا، پژوهش حاضر در پی پاسخ‌گویی به چگونگی کاربرد اسناد در شناخت خانه‌‌های اصفهان به‌منظور مطاﻟﻌﮥ تحولات، شیوﮤ زندگی و ارزش‌‌های معماری مسکونی اصفهان است. هدف اصلی برای پاسخ‌‌گویی به پرسشِ کلیدی به این قرار است: با تحلیل و شناسایی استعداد معماراﻧﮥ اسناد و شواهد تاریخی، چگونگی کاربرد اسناد و شواهد تاریخی را در مطالعات میراث مسکونی اصفهان بررسی کنیم. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی، تحلیل محتوا و نمونه‌پژوهی با هدف توسعه‌ای و با بهره‌گیری از اسناد کتابخانه‌ای، مطالعه‌های میدانی و مصاحبه انجام شده است و یافته‌ها براساس روشی کیفی و با مقایسه و تفسیر تحلیل شده‌اند. ﻧﺘﻴﺠﮥ پژوهش نشان می‌دهد با رویکردی نوین در شناخت خانه‌‎های تاریخی اصفهان براساس اسناد و شواهد تاریخی، می‌توان سیزده نوع سند و شاهد تاریخی ارائه کرد و با مطاﻟﻌﮥ نمونه‌‌هایی از خانه‌‌ها، تبیین ارزش‌‌ها و انجام مطالعه‌های معماری براساس آنها میسر می‌شود. یادگاری‌‌ها، کتیبه‌‌ها، تصاویر شخصیت‌‌ها و وقایع تاریخی در کالبد خانه، گزارش‌های مرمتگران، مکاتبه‌های خانوادگی، سفرنامه‌‌ها و متونِ تاریخی، آرشیو تصاویر و نقشه‌ها، نقاشی‌ها، گراورهای تاریخی، تصاویر متحرک، مصاحبه‌‌ها، اسناد معاملات و وقف‌نامه‌‌ها با اهمیت‌‌ترین شواهد در این زمینه است. با بررسی این اسناد و شواهد تاریخی مستندسازی شیوﮤ زندگی، اطلاعات تبارشناسی مالکیت‌ها، تفحص در بررسی فرم و اصالت عناصر، تغییرات و مرمت‌‌ها، رویدادها و وقایع تاریخی و نیز عملکردهای خانه امکان‌پذیر می‌شود.

اصفهان, خانه‌‌های تاریخی, اسناد و شواهد تاریخی