مهدی جیریائی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
حسین مفتخری - استاد تاریخ، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
محمد سلیمانی مهرنجانی - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

سلطان‌آباد عراق نام قدیمی شهر اراک است که در سال 1231ق/1816م، یعنی زمان فتحعلی‌شاه قاجار، سردار شاه به نام یوسف‌خان گرجی آن را بنا کرد. فلسفه اولیه بنای این شهر، ایجاد مرکز نظامی و ساخت پادگان برای امنیت منطقه بود که با گذر زمان، زمینه‌های تجارت و فعالیت اقتصادی در آن روبه‌رشد نهاد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی‌تحلیلی و با تکیه‌بر اسناد گوناگون مرتبط به آن دوره، در پی بررسی اوضاع اقتصادی و تجاری این منطقه از مشروطه تا پایان دورة پهلوی اول است. تبیین چگونگی صادرات و بررسی شکوائیه‌های ارسالی تجار و تجارتخانه‌های خارجی در سلطان‌آباد عراق به وزارتخانه‌های مربوط و مجلس شورای ملی و نیز واکاوی عوامل مؤثر در تجارت خارجی این ولایت، مانند تجارت فرش، هدف این جستار است. یافته‌های پژوهش بیان‌کنندۀ آن است که توجه حکومت مرکزی و کمپانی‌های خارجی همراه با ﻣﺸﺎﺭﮐﺖ ﺍﺭﺍﻣﻨﻪ اراک، ﺩﺭ ﺩﻭﺭة یادشده آنجا را به یکی از مراکز ﺍﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ فرش تبدیل کرد. ازسوی‌دیگر، جنگ جهانی اول و به‌دنبال‌آن بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی و تعرض‌های لرها، روند توسعه عراق را با کندی مواجه کرد؛ اما با استقرار دولت پهلوی، برخی از مراکز سازمانی و اداری مثل مؤسسات مالی، اتاق تجارت و شرکت‌های سهامی ﺩﺭ اراک تأسیس شد ﻭ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ مذکور، تجارت از رونق بیشتری برخوردار شد.

سلطان‌آباد عراق, تجارت خارجی, تجارت داخلی, پهلوی اول, فرش