زهرا طلایی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران، انستیومطالعات ایرانی، دپارتمان تاریخ و مطالعات فرهنگی، دانشگاه آزاد برلین- آلمان

با تأسیس ﺳﻠﺴﻠﮥ صفوی، تشیع مذهب رسمی ایران اعلام شد و تغییر مذهب در قالب اصل سیاست مذهبی صفویان در این دوره پیگیری شد و به اجرا درآمد. در اجرای این منظور، شاهان صفوی با گسترش فرهنگ وقف و ایجاد موقوفات2، بقاع متبرکه را در جایگاه مکانی برای اشاﻋﮥ فرهنگ شیعه توسعه دادند و رونق بخشیدند. آستاﻧﮥ‌ مقدس امام‌رضا(ع) در مشهد، در حکم تنها آرامگاه از امامان شیعه در ایران، مهم‌ترین آستاﻧﮥ مذهبی تلقی شد و در مرکز توجه صفویان قرار گرفت. شاهان صفوی به‌شیوه‌های مختلف شامل اختصاص بودجه‌های دولتی، وقف و اعطاء سیورغالات و صدقات به گسترش آن اهتمام ورزیدند و منافع متعددی را از آن مدنظر قرار دادند. از نتایج مهم عملکرد آنان، افزایش موقوفات حرم امام‌رضا(ع) بود که در راستای ایجاد مرکزی برای اشاﻋﮥ فرهنگ شیعه، رونق و تداوم آن ادامه داشت. هدف این مقاله بیان کارکرد توسعة موقوفات حرم حضرت رضا(ع) است. رویکرد مقاﻟﮥ حاضر این است که هدف عمدﮤ سیاست مذهبی صفویان برای اشاﻋﮥ فرهنگ شیعه، با توﺳﻌﮥ اماکن مذهبی و ایجاد وقف و گسترش موقوفات تأمین شد. اجرای این سیاست در ارتباط با حرم امام‌رضا(ع) که با حمایـت درخور توجه سیاستمردان صفوی همراه شد، در کوتاه‌مدت و در آن عصر افزایش فضا، امکانات، سازمان اداری حرم و گسترش خدمات به زائران و مجاوران را به‌همراه داشت و در درازمدت،  پایایی و پویایی این سازمان را برای آینده تضمین کرد. در این مقاله، داده‌های منابع شامل وقف‌نامه‌ها و نسخه‌هایِ خطی استخراج‌شده‌اند؛ همچنین به نتایج پژوهش‌های منتشرشده در موضوع موقوفات حرم امام‌رضا(ع) توجه شده است و با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی، با نگرش تاریخی، گسترش موقوفات حرم امام‌رضا(ع) بررسی شده است.

موقوفات آستان قدس, دورﮤ صفویه, اشاﻋﮥ مذهب شیعه, بقاع متبرکه, سادات