رضا معینی رودبالی - استادیار گروه آموزش الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان
شمس الدین امرایی - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
سیدصاحب برزین - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

اسلام که اساساً دینی شهر گراست و در شهر رشد و نمونه یافته، خود موجد شهرهای جدید بوده یا در ساختار کالبدی شهرهای دورة قبلف تغییراتی ایجاد کرده است. واضح است که گسترش اسلام در سرزمین های اسلامی، به دلیل آمیختگی با تمدن های پیشرفتة آن روز بخصوص ایران، به بارور شدن فرهنگ اسلامی منجر می شد و این فرهنگ، ضمن اثرگذاری بر سرزمین های اسلامی، از آن ها نیز تأثیر می گرفت. در دورة اول عباسی عواملی همچون عامل قدرت و شرایط سیاسی، عامل مذهبی، موقعیت استراتژیکی- تجاری، موقعیت جغرافیایی، عامل اردوگاه ها و فتوحات نظامی، عامل دفاعی، فرقه های مذهبی و اصناف در شکل گیری و توسعة شهرهای این دوره نقش داشتند. بیشتر شهرهای ساخته شده در این دوره در زمان خلیفه «منصور»، «معتصم»، «هارون» و «مامون» ایجاد و توسعة یافتند. مسلمانان برای ایجاد پایگاه های مهم خارج از شبه جزیره، با تأثیر از مشاهدات و ا ستعانت از معماران سرزمین های مغلوب، بیشتر عوامل خود در نحوة ساختمان سازی و تزئینات شهرها، از دو سنت کهن بیزانس و ایران الهام گرفتند. با جدایی خلافت عباسی از مناطق غرب اسلامی و انتقال مرکز خلافت از دمشق به بغداد، جریان گسترده ای از تأثیرات هنری ایران به راه افتاد. از این زمان به بعد تأثیر فرهنگ هلنی/ رومی در شرق اسلامی در درجه دوم اهمیت قرار گرفت.

شهرسازی، معماری، عصر اول عباسی، بنیان های زندگی اجتماعی