فریبا افخمی حور - دانش آموخته کارشناسی ارشد بیوتکنولوژی در کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی
ناصر زارع - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
رسول اصغری - استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
محمد مهدیزاده - دانش آموخته دکتری علوم‎ علفهای هرز، دانشگاه محقق اردبیلی
بهنام فیروزی - دانش آموخته دکتری بیوتکنولوژی در کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی

زعفران به‌ عنوان گیاهی چندساله و تری‍‍‍‍‍‍‍پلوئید به­دلیل داشتن متابولیت‌های ثانویه ارزشمند، یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی دنیا محسوب می‌شود. مطالعه‌ی حاضر با هدف ارزیابی عوامل مختلف (نوع اکسین، امواج فراصوت، دما، نور و کیتوسان) بر کالوس‌زایی و رشد کالوس در ریزنمونه‎های بنه زعفران در قالب دو آزمایش انجام شد. در آزمایش اول تأثیر امواج فراصوت و نوع اکسین مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور بنه‎های زعفران پس از ضدعفونی به قسمت‌های مساوی تقسیم و پس از تیمار با امواج فراصوت، روی محیط کشت MS حاوی  mg.l-1 2 اکسین (NAA و 2,4-D) به همراه mg.l-1 2Kin  کشت شدند. در آزمایش دوم، تأثیر درجه حرارت، کیتوسان و روشنایی بطورجداگانه بر کالوس‌زایی و رشد کالوس مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین تیمارها از نظر درصد کالوس‌زایی و وزن تر کالوس در ماه دوم و سوم پس از کشت تفاوت معنی‌داری وجود دارد. محیط کشت MS حاوی0.5 mg.l-1 Kin + 2 mg.l-1 NAA  از نظر درصد کالوس‌زایی و رشد کالوس ریزنمونه‌های بنه زعفران در مقایسه با  محیط کشت MS حاوی 0.5 mg.l-1 Kin + 2 mg.l-1 2,4-D  از کارایی بالاتری برخوردار بود. در محیط کشت MS حاوی 2,4-D که درصد کالوس‌زایی و رشد کالوس پایین بود، استفاده از تیمار زخم‌زنی با استفاده از تیمار امواج فراصوت باعث تقویت رشد کالوس گردید. در آزمایش دوم نیز درصد کالوس‌زایی و رشد ریزنمونه‌ها در محیط‌کشت حاوی NAA بطور معنی‌داری بیشتر از  2,4-Dبود. علاوه‌براین در آزمایش دوم، در محیط کشت MS حاوی  2,4-D استفاده از کیتوسان با غلظت g.l-1 25/0 باعث تحریک القای کالوس گردید و فراوانی کالوس‎زایی ریزنمونه‎های بنه زعفران در این محیط کشت را افزایش داد، ولی افزایش غلظت کیتوسان از  g.l-125/0 بهg.l-1 75/0 کالوس‌زایی و رشد کالوس را کاهش داد. در حالی که در محیط کشتMS  حاوی NAA که از کارایی کالوس‎زایی و رشد کالوس بالایی برخوردار بود، استفاده از استفاده از کیتوسان، کالوس‌زایی و رشد کالوس بنه زعفران را کاهش داده است. بطورکلی، بیشترین درصد کالوس‌زایی در محیط کشت MS حاوی NAA در دمای ºC 25 و تاریکی بدست آمد که برای مطالعات کشت درون‌شیشه‌ایی و مهندسی ژنتیک زعفران قابل توصیه است.

اکسین, سونیکاسیون, کالوس, کشت سلول بافت گیاهی