ارزیابی توان اکولوژیک واحدهای هیدرولوژیک حوضه‌‌های آبخیز به منظور اولویت‌‌بندی عملیات اجرایی آبخیزداری. مطالعه موردی: حوضه آبخیز دشت مختاران، بیرجند

توجه به حوضه‌­های آبخیز به عنوان اصلی­ترین عامل جهت توسعه پایدار در مباحث مدیریتی حائز اهمیت می­باشد. ارزیابی توان اکولوژیکی و اولویت‌­بندی حوضه‌­های آبخیز با توجه به معیارهای مختلف اکولوژیکی، از موارد مهم در برنامه‌­ریزی و مدیریت جامع حوضه­‌های آبخیز می­‌باشد. در این مطالعه، از روش ترکیبی Fuzzy-TOPSIS جهت تصمیم­‌گیری چند شاخصه در حوضه آبخیز دشت مختاران واقع در شهرستان بیرجند استفاده گردید. 13 معیار محیط زیستی شامل کمیت و کیفیت آب زیرزمینی منابع پایین­‌دست و بالادست، شدت سیل‌خیزی، حفاظت خاک، کمیت آب سطحی، علوفه تولیدی، تبخیر و تعرق پتانسیل، ترکیب گیاهی، فرسایش آبی و بادی، ظرفیت چرا در حوضه مطالعاتی اندازه‌­گیری و حوضه به 3 بلوک ارتفاعات شمالی، جنوبی و دشت حوضه که هر کدام دارای معیار‌های خاص خود می­‌باشند نیز تقسیم­بندی گردید. سپس معیارهای هر بلوک با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی وزن­دهی و هر یک از 13 معیار محیط زیستی نیز فازی­سازی و مشکل اصلی هر زیرحوضه با توجه به مطالعات انجام شده در حوضه تعیین و براساس نوع مشکل، زیرحوضه‌­ها در هر بلوک گروه‌‌بندی شدند. براساس روش ارزش­گذاری طیف لیکرت، اهمیت نسبی زیرحوضه­‌ها نسبت به هر یک از معیارها به صورت اعداد فازی مثلثی مشخص و ضریب نزدیکی زیرحوضه‌‌های هر گروه برآورد و نقشه اولویت­‌بندی عملیات اجرایی آبخیزداری کل حوضه ترسیم گردید. نتایج نشان داد که زیرحوضه­های دارای اولویت کم و خیلی کم 05/54 درصد محدودۀ مورد مطالعه را در برگرفته­‌اند، که بیشتر بر دشت حوضه و ارتفاعات شمالی حوضه منطبق هستند و زیرحوضه­های دارای اولویت زیاد و خیلی زیاد 52/39 درصد محدودۀ مورد مطالعه را در برگرفته­‌اند، که بیشتر بر ارتفاعات شمالی و ارتفاعات جنوبی حوضه و بخش‌­هایی از دشت حوضه منطبق می‌­باشند و همچنین زیرحوضه­های دارای اولویت متوسط 42/6 درصد محدوده مورد مطالعه را در برگرفته‌­اند، که بیشتر بر ارتفاعات جنوبی حوضه و دشت حوضه منطبق هستند.

Keywords:

توسعه پایدار , اکولوژی , تصمیم‌گیری چند شاخصه , معیارهـای محیط زیستی , حوضه آبخیز مختاران , شهرستان بیرجند