زینب عرب نژاد - دانشگاه اصفهان
اسحاق طغیانی - دانشگاه اصفهان

بخش مهمی از ادب کلاسیک فارسی را داستان­هایی تشکیل می­دهند که به سبب موضوع عاشقانه آن‌ها داستان­های غنایی خوانده می­شوند. اگرچه این نوع ادبی با نوع ادبی حماسه کاملاً متفاوت است اما در مهم‌ترین متن حماسی فارسی یعنی شاهنامه فردوسی نیز می­توان داستان­هایی یافت که موضوع آن‌ها عاشقانه است و در حیطه داستان­های غنایی طرح می‌شود. در این مقاله به بررسی ساختارها و به عبارتی، ریخت­شناسی داستان­های غنایی شاهنامه پرداخته می‌شود. هدف این بررسی تنها نشان دادن یکسان بودن یا نبودن شکل این داستان­ها با استفاده از روش پراپ نیست بلکه بررسی تأثیر ژانر حماسه بر این نوع داستان­ها و نیز مقایسه اجمالی آن‌ها با داستان­های صرفاً غنایی است. در این مقاله کوشش شده است اهمیت ژانر ادبی، از طریق بررسی میزان اثرگذاری انواع ادبی بر عناصر داستانی و روایت داستان­های عاشقانه شاهنامه نشان داده شود. داستان­های انتخاب شده عبارتند از زال و رودابه، سیاوش و سودابه، رستم و تهمینه و بیژن و منیژه. در این داستان­ها عناصر داستانی مطرح در ریخت‌شناسی پراپ چون صحنه‌های آغازین، انگیزه­ها، موانع و شخصیت­ها بررسی می شود؛ هدف بررسی این عناصر، مشخص شدن ریخت شناسی این داستان­هاست تا از این طریق بتوان به تأثیر ژانر حماسه بر عناصر داستانی به کار رفته پی برد.

داستان‌های عاشقانه, شاهنامه, ریخت‌شناسی, حماسه