نگاهی به واژه‌های ترکی شاهنامۀ فردوسی

سجاد آیدنلو

نگاهی به واژه‌های ترکی شاهنامۀ فردوسی

Publish place: Textology of Persian literature، Vol: 9، Issue: 2

Publish Year: 1396

نوع سند: مقاله ژورنالی

زبان: Persian

This Paper With 26 Page And PDF Format Ready To Download

دریافت فایل کامل Paper

Certificate
من نویسنده این مقاله هستم

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این Paper:

https://civilica.com/doc/1182933

شناسه ملی سند علمی:

JR_RPLL-9-2_002

تاریخ نمایه سازی: 1 اردیبهشت 1400

Abstract:

وام‌واژه‌های مختلف زبان ترکی در کهن‌ترین متون و نمونه‌های نظم و نثر فارسی راه یافته است. دربارۀ لغات و ترکیب‌های عربی در مفصل‌ترین و مهم‌ترین منظومۀ بازمانده از سدۀ چهارم، شاهنامة فردوسی، پژوهش‌های بسیاری انجام شده است؛ اما هیچ پژوهش مستقلی دربارۀ واژه‌های ترکی این متن وجود ندارد. در این مقاله برای نخستین‌بار لغات و نام‌های ترکی حماسۀ ملی ایران بر اساس جدیدترین و منقّح‌ترین تصحیح آن، ویرایش دوم متن خالقی مطلق، استخراج و در چند بخش بررسی شده است: الف) واژه‌های ترکی؛ ب) ترکیب‌های ترکی ـ فارسی؛ ج) نام‌های خاص؛ د) لغت‌های ترکی ابیات دقیقی؛ ه) واژه‌های نیازمند بررسی بیشتر. بر اساس این تحقیق، ده لغت و شش نام خاص ترکی در ابیات فردوسی و چهار واژه و دو اسم خاص نیز در هزار و پانزده بیت منقول از دقیقی در شاهنامه به کار رفته است. در میان کلمات ترکی شاهنامه به‌ترتیب، واژه‌های تُرک، خاقان، تاراج و خدنگ بسامد بیشتری دارد.

Keywords:

شاهنامه , فردوسی , دقیقی , لغات ترکی

Authors

سجاد آیدنلو

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور ارومیه، ارومیه، ایران

مراجع و منابع این Paper:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این Paper را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود Paper لینک شده اند :

1- آلتهایم، فرانس (1393). ساسانیان و هون‌ها، ترجمۀ هوشنگ صادقی، ...
2- آیدنلو، سجاد (1394 الف). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامه)، تهران: ...
3- ------- (1394 ب). «معرفی و بررسی دو تصحیح تازۀ ...
4- ابوالقاسمی، محسن (1390). واژگان زبان فارسی دری، تهران: طهوری، ...
5- احمدی، محسن (1390). «چگل»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ج19، تهران: ...
6- اُرانسکی، ای. م. (1379). مقدّمۀ فقه اللغه ایرانی، ترجمۀ ...
7- ارشادی‌فر، عادل (1379). فرهنگ واژگان ترکی در زبان و ...
8- ازهری، محمّد بن احمد (1421). تهذیب اللغه، بیروت: دار ...
9- استرآبادی، میرزا مهدی‌خان (1384). فرهنگ ترکی به فارسی سنگلاخ، ...
10- الیاده، میرچا (1387). شمنسیم (فنون کهن خلسه)، ترجمۀ محمد ...
11- انتخابی، نادر (1394). «یادگار اقبال»، نگاه نو، سال بیست ...
12- انوری، حسن (سرپرست) (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن، ...
13- اوزبکی البخاری، شیخ سلیمان افندی (1392). فرهنگ جغتایی- فارسی، ...
14- بارتولد، واسیلی ولادیمیر (1376). تاریخ ترک‌های آسیای میانه، ترجمۀ ...
15- باسورث، کلیفورد ادموند (1383). «تگین»، ترجمۀ افسانه منفرد، دانشنامۀ ...
16- باقری، مهری (1378). «توضیح برخی از لغات و اصطلاحات ...
17- بهزادی، بهزاد (1388). فرهنگ آذربایجانی- فارسی، تهران: فرهنگ معاصر، ...
18- بهفر، مهری (تصحیح و توضیح) (1391 الف). شاهنامه ج1، ...
19- -------------------- (1391 ب). شاهنامه ج2، تهران: نو. ...
20- پاکتچی، احمد (1393). «ایلک‌خانیان»، تاریخ جامع ایران ج7، زیر ...
21- تبریزی، محمدحسین بن خلف (1361). برهان قاطع، به اهتمام ...
22- تقی‌زاده، سید حسن؛ 1390، «لغات ترکی مستعمل در فارسی»، ...
23- حدود العالم من المشرق الی المغرب (1362). به کوشش ...
24- حسن دوست، محمد (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: ...
25- خالقی مطلق، جلال (1391 الف). «شاهنامۀ فردوسی»، دانشنامۀ زبان ...
26- ----------- (1391 ب). یادداشت‌های شاهنامه، با همکاری محمود امیدسالار ...
27- خبّازی، لیلی (1388). «بررسی تأثیر متقابل زبان سغدی و ...
28- خویی، حسام‌الدین حسن بن عبدالمومن (1389). تحفۀ حسام (کهن‌ترین ...
29- دزفولیان، کاظم (1387). اعلام جغرافیایی در متون ادب فارسی ...
30- دقیقی طوسی (1373). دیوان، به کوشش محمدجواد شریعت، تهران: ...
31- دلبری پور، اصغر (1382). «تعامل زبان و ادب فارسی ...
32- دورفر، گرهارد (1381). «نفوذ زبان و ادبیات فارسی در ...
33- دولت‌آبادی، عزیز (1377). «ترخان»، ارج‌نامۀ ایرج ج1، به خواستاری ...
34- دولت‌آبادی، عزیز (1386). فرهنگ واژه‌های ترکی و مغولی در ...
35- دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم ...
36- دیانت، علی‌اکبر (1392). «خاقان»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ج21، تهران: ...
37- راعی، قیام الدین (1386). «لغات ترکی، مغولی و چینی ...
38- ربیعی، منیژه (1390). «خلج»، دانشنامۀ جهان اسلام ج15، تهران: ...
39- رستگار فسایی، منصور (1379). فرهنگ نام‌های شاهنامه، تهران: پژوهشگاه ...
40- رضا، عنایت‌الله (1387). «ترک»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ج15، تهران: ...
41- رضا، عنایت‌الله (1384). ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ...
42- رضایی باغ‌بیدی، حسن (1387). «ترکی، زبان‌ها»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ...
43- -------------- (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی، تهران: مرکز دایرۃ المعارف ...
44- رودکی، جعفر بن محمد (1378). دیوان اشعار، پژوهش، تصحیح ...
45- ریاحی، محمدامین (1375). کسایی مروزی (زندگی، شعر و اندیشۀ ...
46- رئیس‌نیا، رحیم (1382). «ترک»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ج7، تهران: ...
47- زارع شاهمَرَسی، پرویز (1387). فرهنگ ترکی- فارسی، تبریز: اختر. ...
48- سجادیه، علی‌محمد (1368). پژوهشی در تبار مشترکِ ایرانیان و ...
49- شریک امین، شُمیس (1357). فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول، ...
50- شهرانی، عنایت الله (1373). «ورود لغات ترکی و مغولی ...
51- شهیدی مازندرانی، حسین (1377). فرهنگ شاهنامه (نام کسان و ...
52- ---------------- (1376). مرزهای ایران و توران بر بنیاد شاهنامۀ ...
53- ظروفچی، عسکر (1392). نمایۀ جای‌ها در شاهنامۀ فردوسی، تهران: ...
54- عریان، سعید (1393). نام‌نامۀ جغرافیای اساطیری، حماسی و تاریخی ...
55- فرخی سیستانی، ابوالحسن (1385). دیوان، تصحیح سیّد محمد دبیرسیاقی، ...
56- فردوسی، ابوالقاسم (1379). شاهنامه، تصحیح مصطفی جیحونی، اصفهان: شاهنامه‌پژوهی. ...
57- ----------- (1385). شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو)، به اهتمام ...
58- ----------- (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، با همکاری ...
59- ----------- (1389). شاهنامه (نسخه برگردان از روی نسخۀ کتابت ...
60- ----------- (1391). شاهنامه (ویرایش نهایی چاپ مسکو)، به تصحیح ...
61- ----------- (1393). شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن. ...
62- کاشغری، محمود بن حسین بن محمد (1375). دیوان لغات ...
63- کریستن سن، آرتور (1384). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ ...
64- کریمی، اصغر (1390). «ختن»، دانشنامۀ جهان اسلام ج15، تهران: ...
65- کزازی، میرجلال‌الدین (1379). نامۀ باستان ج1، تهران: سمت. ...
66- -------------- (1382). نامۀ باستان ج3، تهران: سمت. ...
67- -------------- (1384). نامۀ باستان ج6، تهران: سمت. ...
68- کوسج، شمس‌الدین محمد (1387). برزونامه، تصحیح اکبر نحوی، تهران: ...
69- گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1384). زین الاخبار، به اهتمام رحیم ...
70- گنجه‌ای، تورخان (1368). «کلمات ترکی در شعر فارسی پیش ...
71- مجمل التواریخ و القصص (1383). به تصحیح ملک‌الشعرای بهار، ...
72- مدبّری، محمود (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان ...
73- معصومی، محسن و علی غفرانی (1382). «ترخان»، دانشنامۀ جهان ...
74- معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ هشتم. ...
75- مقدسی، مطهّر بن طاهر (1386). آفرینش و تاریخ، ترجمه ...
76- منفرد، افسانه (1389). «خاتون»، دانشنامۀ جهان اسلام ج14، تهران: ...
77- موسوی، مصطفی (1384). «واژگان ترکی و مغولی تاریخ جهانگشای ...
78- ---------- (1387). «ترخان»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ج15، تهران: مرکز ...
79- نائبی، محمّدصادق (1380). واژگان زبان ترکی در فارسی، تهران: ...
80- نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی (متن 276 کتاب)، قم: مرکز ...
81- نرم‌افزار جغرافیای جهان اسلام 2 (متن 414 کتاب)، قم: ...
82- نرم‌افزار شاهنامه فردوسی (بر اساس چاپ مسکو)، قم: موسّسۀ ...
83- نصیری، محمدرضا و عبدالجلیل (1393). فرهنگ نصیری (ترکی جغتایی، ...
84- نظام‌الملوک طوسی، خواجه حسن (1389). سیاست نامه، به اهتمام ...
85- نظامی، مژگان (1380). «ایتاخ»، دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی ج10، ...
86- ولف، فریتس (1377). فرهنگ شاهنامۀ فردوسی، تهران: اساطیر. ...
87- هازایی، گ. (1382). «ترکی، زبان و ادبیات»، ترجمۀ مریم ...
88- همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1373). جامع التواریخ، تصحیح و تحشیۀ ...
89- یسنا (1380). تفسیر و تألیف استاد ابراهیم پور داوود، ...
90- Dais, D (2000). ((Turân)), Encyclopaedia of Islam, Leiden, Brill, ...
91- Doerfer, Gerhard. (1992). ((Turkish- Iranian Language Contacts)), Encyclopaedia Iranica. ...
92- Doerfer, Gerhard(1963- 1975) Turkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, ...
93- Gandjei, Tourkhan (1986) ((Turkish in pre- Mongol Persian Poetry)), ...
94- Knuppel, Michael, ((Turkic Loanwords in Persian)). www. Iranica. Com ...
95- Knuppel, Michael ((Turkic Loanwords in Persian)), in: www. Iranica. ...
96- Kowalski, T (1939- 1944). ((Les Turks dans le Šâh-Name)), ...
97- Perry, John, ((Turkic- Iranian Linguistic Contacts)) in: www. Iranica. ...

نمایش کامل مراجع