محسن حسینی وردنجانی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
عبدالله رادمرد - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

زبان فارسی در طول حیات خود فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. یکی از آنها رویارویی با زبان عربی است. استفادة نویسندگان از این زبان در آثار فارسی، به سبب گسترش نفوذ آن، نوعی برجستگی ادبی به شمار می‌آمد و حتی برخی شاعران به تازی‌سرایی می‌بالیدند. خاقانی شروانی ازجملة این شاعران است. او به دو زبان فارسی و تازی شعر سروده است و چنان‌که خود بیان می‌کند دیوانی به زبان تازی داشته است. برخلاف سخنان برخی پژوهشگران امروزی، تازی‌سرایی خاقانی در بعضی منابع تاریخی و تذکره‌ها آمده است؛ تاریخ گزیدۀ مستوفی، نفحات ‌الانس جامی و مجالس ‌النفائس امیرعلی‌شیر‌نوایی از این جمله است. این جستار برخی از ویژگی‌ها و شگردهای تصویرگری اشعار خاقانی را بررسی می‌کند که ناآشنایی بعضی محققان با آنها به ترجمه، شرح و تفسیر نادرست اشعار عربی وی انجامیده است. خاقانی در اشعار عربی خود از صنعت‌های بلاغی بسیاری استفاده کرده است. بیشترین صنعت‌های کاربردی در اشعار عربی خاقانی عبارت است از: جناس، اغراق، تلمیح و حروف‌گرایی. کاربرد صنعت‌های متعدد بلاغی، تصاویر گاه پیچیده و اصطلاحات علوم مختلف، اشعار عربی او را نیز همانند قصایدش جزو اشعار فنی قرار داده است.

خاقانی, سروده‌های تازی, تذکره‌ها, بلاغت, تصویرپردازی, صناعات بدیعی