علی محمد پشت دار - دانشیار زبان وادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
مرتضی حاجی مزدارانی - استادیار زبان وادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
نرگس محمدی بدر - دانشیار زبان وادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
علی بصیری پور - دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

نسخه‌های خطی افزون‌بر اهمیت، نقش مهمی در تاریخ علم دارند؛ به همین سبب باید از جنبه‌های مختلفی بررسی و تحلیل شوند. گام نخست در این راه، معرفی و تصحیح این آثار برای استفادة همة مردم است. محمد بن عبدالرزاق دنبلی از ادیبان و علما و مفسران قرن سیزدهم هجری است. وی تألیفات متعددی دارد که یکی از آنها تفسیر قرآن‌ کریم به زبان فارسی است. نسخه‌های خطی آثار او در کتابخانه‌های مختلف کشور موجود است؛ البته این آثار تاکنون معرفی نشده‌ است. باتوجه‌به منابعی که از این مفسر یاد کرده‌اند و هم‌چنین تحقیق در آثار موجود او، می‌توان دریافت که وی از مقام علمی و ادبی ویژه‌ای برخوردار بوده است. این مقاله بر آن است تا با ارائة اسناد موجود از زندگی و آثار این عالم، نسخة خطی کتاب تفسیر فارسی او را ازنظر محتوایی و سبکی و روش تفسیر معرفی و بررسی کند. وی تفسیر خود را برای بی‌نیازکردن خوانندگان از سایر منابع تفسیری به نگارش درآورد. این تفسیر روایی یا مأثور به زبان علمی ساده و روشن نوشته شده است؛ اما گاهی مؤلف به آرایه‌های لفظی و معنوی نیز توجه دارد. کمیت و مقدار این اثر از ویژگی‌های مهم این تفسیر است. این اثر کمابیش تفسیر یک‌سوم کل قرآن مجید را در بر گرفته است. نکتة مهم آن است که این تفسیر در قرن سیزدهم هجری نوشته شده است؛ یعنی زمانی که دورة فترت تفسیرها به‌ویژه تفاسیر فارسی است. ویژگی مهم دیگر این اثر، زبان فارسی و مذهب مؤلف آن، شیعة دوازده امامی، است. تصحیح این اثر به شناخت جنبه‌های مختلف زبان و ادبیات فارسی در حوزة متون تفسیری کمک می‌کند؛ هم‌چنین به کامل‌شدن شناخت سیر تحول و دگرگونی تفسیرهای فارسی قرآن مجید به‌ویژه در حوزة تفسیر‌های شیعی یاری می‌رساند.

محمد بن عبدالرزاق دنبلی, تفسیر فارسی قرآن کریم, تصحیح, نسخه‌های خطی