علی بصیری پور - دانشجوی دکتری و عضو هیات علمی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه پیام نور، ایران

دو واژة «برگوش» و «برچشم»، نام موجوداتی اسطوره‌ای است. بسیاری از پژوهشگران آنها را به‌درستی نشناخته‌ و درنتیجه به‌اشتباه معرفی کرده‌اند. نویسنده در این جستار می‌کوشد تا با واکاوی چند منبع پهلوی و فارسی مانند درخت آسوریک، بندهش، یادگار جاماسپ، شاهنامه و برخی از فرهنگ‌ها، این موجودات را معرفی کند. درنتیجة این بررسی مشخص شد برگوش‌ها، همان گوش‌بستران، گوشوران یا گلیم‌گوشان هستند و کلمة «بزغوش» یا «بزگوش» دردست‌نویس‌ها و برخی از چاپ‌های شاهنامة فردوسی تصحیف کلمة برگوش است. با یک بررسی مقایسه‌ای میان مطالب منابع تاریخی و تفسیری فارسی در دورة اسلامی و مطالب روایت‌های پهلوی و شاهنامه آشکار شد این موجودات در صفت بزرگ‌گوشی و صفات دیگر با یأجوج و مأجوج یکسان‌اند و به گمان بسیار همان یأجوج و مأجوج در روایت‌های اسلامی هستند. در این نوشتار پس از یک بحث لغوی و پژوهش در متون فارسی و پهلوی، معنای کلمة برگوش معلوم شد و در مقایسه با آن برای برچشم نیز معنایی پیشنهاد می‌شود. همچنین ازنظر جغرافیایی به حوزة مشترک برگوش‌ها در روایت پهلوی و شاهنامه و یأجوج و مأجوج در روایات و منابع اسلامی اشاره خواهد شد.

برگوش, برچشم, متون پهلوی, شاهنامه, یأجوج و مأجوج