علی اشرف صادقی - استاد بازنشسته دانشگاه تهران، عضو پیوسته فرهتگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران
سیده زیبا بهروز - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، (مجری طرح)

در این مقاله سعی شده است با نگاهی اجمالی به کتاب زبدۀ گلستان، از شرح ‌و ترجمه‌های گلستان به زبان ترکی عثمانی، افزون‌بر مطالعه و بررسی شیوه و محتوای ویژة کتاب، میزان تطابق آن با هدف‌های ترجمه‌ای، یعنی آموزش زبان نیز سنجیده شود. این اثر جزو کتاب‌های درسی بوده و به همین سبب در اوایل قرن چهاردهم اهمیت داشته است. در این پژوهش از میان ترجمه‌های اندکِ درخور توجه برای کتاب گلستان، کتاب زبدۀ گلستان نوشتۀ عثمان فائق (1307 ق) به‌سبب هدفمندی و دیدگاه ویژه‌اش به گلستان و جایگاه تاریخی آن، انتخاب و نقد شده است. این پژوهش دربردارندة سه مبحث اصلی است: 1) معرفی و بیان ویژگی‌های برجستۀ کتاب در آموزش زبان و ادب فارسی؛ 2) بررسی کوتاه تحلیل‌های دستوری که در حاشیۀ گزیدۀ گلستان نوشته شده است. این بررسی برای دریافت و توصیف الگوهای دستوری منظور نویسنده و برخی ویژگی‌ها و قوّت و ضعف آن است؛ 3) ارزیابی کیفیت و دقت ترجمۀ ادبی ازنظر صورت و معنا. در مبحث سوم پس از مطالعة چند نظریۀ پرکاربرد در ترجمۀ متون، نظریۀ آنتوان برمن در ترجمۀ متون کلاسیک به‌سبب نزدیکی به هدف انتخاب شد و متن برپایة هفت شناسه از شناسه‌های دوازده‌گانه در تحریف متن ـ غنازدایی کیفی، غنازدایی کمی، شفاف‌سازی، فخیم‌سازی، تخریب الگوهای زبانی، تخریب سیستم مفهومی متن، اطناب کلام ـ نقد شد. نتایج بیانگر آن است که این کتاب با وجود نقص‌های گریزناپذیر اندک در ترجمۀ متون ادبی و کاستی‌هایی در شرح دستوری و زبانشناختی، ایده‌های جالبی برای شناساندن هر دو زبان ترکی و فارسی و به‌ویژه جنبه‌های آشکار و پنهان گلستان سعدی در بر دارد.

زبدۀ گلستان, نقد ترجمه, ترجمۀ ترکی عثمانی گلستان, کتاب درسی آموزش زبان فارسی, تحلیل دستوری