ثریا کریمی - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
خدابخش اسدالهی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

صفوة‌الصفا از معتبرترین کتاب‌های عرفان و تصوف و یکی از اساسی‌ترین منابع در شرح حال شیخ صفی (650‑735 ق)، جدّ اعلای پادشاهان صفوی است. رسالة قشیریه نیز از کتاب‌های مهم تصوف است که در حلقه‌های درسی قرن هشتم به آن توجه می‌شد. تأثّر شیخ صفی در صفوة‌الصفا از رسالة قشیریه بیش از منابع دیگر بوده است؛ درواقع برخی از تفسیرهای شیخ صفی بر اصطلاحات عرفانی نتیجة تفسیر و بسط موجزگویی‌های عارفانی مانند قشیری است؛ به‌طوری که عبارت‌های رسالة قشیریه با اندکی اختلاف در صفوة‌الصفا نقل شده است. این همگونی و همسانی بین دو اثر عرفانی نشان‌دهندة سرچشمه‌ای واحد برای اندیشه‌های عرفانی این دو عارف و نزدیکی آرا و عقاید آنهاست. هدف این پژوهش، بررسی میزان تأثیرپذیری صفوة‌الصفا از رسالة قشیریه به روش تحلیلی‌توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. حال، جمع و تفرقه، غیبت و حضور، تلوین و تمکین، محاضره و مکاشفه و مشاهده، بواده و هجوم، صحو و سکر، شاهد، هیبت و انس، لوایح و لوامع و طوالع اصطلاحاتی است که دربارة آنها شیخ صفی با قشیری هم‌عقیده بوده و تعریف یکسانی با قشیری ارائه داده است. شیخ صفی به‌سبب همین هم‌نفسی با قشیری‌ها بود که توانست محدوده‌های وسیعی از ممالک اسلامی و غیراسلامی را تحت نفوذ معنوی خود درآورد.

صفوة‌الصفا, رسالة قشیریه, اصطلاحات عرفانی, شیخ صفی‌الدین ‌اردبیلی, ابوالقاسم قشیری