محمدرضا ایروانی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه دروس عمومی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه امام علی (ع)، تهران، ایران
حمید عبدللهیان - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

تحلیل ساختار صرف و نحو متون نظم و نثر با بررسی آماری آسان‌تر می‌‌‌شود. این بررسی نشان می‌دهد دو شاعر برای بیان مقصود خود از چه شگردهای آشنایی‌زدایی در ساختار صرف و نحوی اشعارشان استفاده کرده‌اند. ناصرخسرو و سنایی از قصیده‌سرایان برجستة ادب فارسی‌اند. بررسی ساختار صرف و نحوی دو قصیده که در بحر هزج سروده شده، بیانگر بسامد بیشتر وجه خبری، انواع صفات، حروف ربطِ هم‌پایه‌ساز و جملات ساده در اشعار ناصرخسرو است؛ درحالی‌که میزان جابه‌جایی افعال، حروف اضافه و حروف ربطِ وابسته‌ساز بسامد بیشتری در شعر سنایی دارد که به فنی‌ترشدن زبان شعر سنایی انجامیده است. بررسی آرایش واژگانی اشعار نشان می‌دهد شعر ناصرخسرو به حالت بی‌نشان و معیار نزدیک‌تر است. بسامد بیشتر واژگان مرتبط با موضوع «خرد» در شعر ناصرخسرو و فراوانی بیشتر واژگان مرتبط با مضمون «عشق» در شعر سنایی تا حدّ بسیاری با وجه غالب اشعار هر شاعر ارتباط دارد. این پژوهش، با تمرکز بر یک قصیده از سنایی و ناصرخسرو، نشان می‌دهد وجه غالب رابطۀ مستقیم و معناداری در شکل‌دهی به ساختار صرف و نحوی و آرایش واژگانی قصاید داشته است؛ به‌گونه‌ای که یکی از دلایل تغییر محسوس ساختار صرف و نحوی اشعار ناصرخسرو با اشعار سنایی تغییر وجه غالب در اشعار هر شاعر است که سبب تشخّص سبکی در شعر این دو شاعر شده است. این پژوهش الگویی برای بررسی ویژگی‌های زبانی و ادبی شاعران به دست می‌دهد که نتایج شایان ذکر و مستندی را می‌تواند ارائه کند.

قصاید ناصرخسرو, قصاید سنایی, ساختار صرف و نحو, وجه غالب