فرحناز وطن خواه - دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی خمینی شهر، ایران

خواجه مجدالدین همگر، شاعر توانای عصر اتابکان فارس، به‌ویژه ابوبکر سعد و سعد ابوبکر زنگی است. دیوان او بیش از 7000 بیت دارد و تصحیح علمی آن مانند دیگر میراث‌های مکتوب، به حفظ و ماندگاریِ نمونه‌ای از متون کهن می‌انجامد؛ همچنین این تصحیح از دیدگاه بررسی‌های تاریخی، فکری، سیاسی، اجتماعی و ادبیِ این دوران و نیز نمایاندن زوایایی از احوال و آثار شاعر نیز بایسته و شایسته است. نخستین‌بار احمد کرمی دیوان مجد را در سال 1375 به چاپ رسانید و بار دیگر مصطفی منصف بخشی از آن را برای پایان‌نامة کارشناسی ارشد خود در سال 1376 تصحیح کرد. این مقاله با اشاره به ضرورت تصحیح دوبارة دیوان، ضمن بررسی و مقابلة هجده نسخه و جُنگ، نمونه‌هایی از نارسایی‌ها و خطاهای موجود در دو تصحیح پیشین (به‌ویژه دیوان چاپی) را نشان می‌دهد؛ از آن جمله است: معرفی‌نکردن دقیق نسخ؛ ضبط‌‌نکردن کامل نسخه‌بدل‌ها؛ خطا در بیان قالب اشعار؛ غلط‌های فراوان در متن؛ بدخوانی نسخ و غیره. همچنین تصحیح دوباره دربردارندة اشعار نویافته‌ای در غزلیات و رباعیات است که دیوان چاپی از آن بی‌بهره است؛ به‌سبب در دسترس نبودن نسخ کامل و اقدم و برتری‌نداشتن کامل یک یا چند نسخه بر دیگر نسخه‌ها (به‌جز در رباعیات که گاهی نسخة اقدم و گاهی نیز ناقص موجود است)، مصحّح در تصحیح دوباره، به شیوة التقاطی و بینابین کوشیده است متنی ارائه دهد که به متن برآمدة ذهن شاعر نزدیک باشد؛ همچنین با بررسی سخنان ذکرشده در تذکره‌ها و بخشی از اشعار مجد در سفینه‌ها و تنظیم مقدمه و تعلیقاتی چند از نکات لازم، برخی نکته‌های فراموش‌شده بیان می‌شود.

مجدالدین همگر, دیوان, تصحیح کرمی, تصحیح مجدّد