بررسی امکان تعبد در بخش معاملات فقه وهمخوانی آنها با قواعد حاکم بر معاملات

معاملات در اشکال مختلف خود ،ناشی از نیازهای بشرند که در زندگی اجتماعی انسان ارتباط او با همنوعانش، خواه و ناخواه او را وادار به انعقاد قراردادهایی ساخته و می سازد. به همین خاطر تاریخچه »معاملات« به اوان تاریخ بر می گردد. اثبات این نیاز و مرتبط بودن آن با مصالح و مفاسد اجتماعی برای خردمندان و اهل تفکر قابل درک است. در معاملات که هدف اصلی رفع نیاز بوده علّت جعل احکام آن قابل درک است به خلاف عبادات که هدف اصلیتقرّب به خداست و در غالب موارد علّت و فلسفه ٔ احکام عبادی بربندگان پوشیده است .با این وجود گاه دیده می شود که در بین معاملاتاحکامی وجود دارد علّت و فلسفه ٔ آنها مخفی است لذا شائبه تعبّدی بودن آنها وجود دارد.از آن جایی که پژوهشی در رابطه با بررسیامکان تعبّد در بخش معاملات فقه و همخوانی آنها با قواعد کلی حاکم بر معاملات به طور مستقلو جامع صورت نگرفته لذا این مهم را برآن می دارد تا با بررسی امکان تعبّد در معاملات فقه و فروعات فقهی آن که هدف اصلی پژوهش است را مورد کنکاش قرار داده و تأثیر آن را در زندگی افراد نمایان سازد. جستار حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه ای و نرم افزارهای فقهی تدوین شده و به این غایت رسیده که همان طورکه تعبّد در بخش عبادات جاری و ساری است امکان آن هم در فروعات فقهی معاملاتوجود دارد.امّا عدم تعب ٔدر معاملات به دلیل این است که ماهیت معاملات تأسیسی و تعبّدی نیست بلکه براساس عرف واَغراض عقلا و همراه با مهر تأیید شارع بنا شده اند؛تعبّد در فروعات برپایه حکم مولوی نیست بلکه ارشاد الی حکم عقل است لذا عقل و شرع نقطه مقابل هم نیستند بلکه مکمل همدیگرند. در این راستا نتایج و یافته های حاصل به این شرح است: در بعضی از فروعات فقهی معاملاتتعبّد وجود دارد به این خاطر که شارع مقدّس سخت گیری نموده تا اختلاف میان طرفین قطع شود بنابراین مواردی از قبیل: حق شفعه ٔ شفیع در اصل ملکیت و تعدّد شرکا ، ایجاب و قبول و اهلیّت تمتع در عقدوصیّت و حجب خویشاوندان أبی با وجود خویشاوندان أبوینی و اُمّی و عموی أبی با وجود پسر عموی أبوینی در بحث ارث را می توان به عنوان تعبّد در فروعات معاملات فقه به شمار آورد.

Keywords:

تعبّد , قواعد کلی حاکم بر معاملات , معاملات , فروعات فقهی.