قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر قرآن با تاکید بر تفسیر مناهج البیان

در بین مدافعان تفسیر اجتهادی در مورد حیطه و دایره حجیت عقل در تفسیر قرآن، اختلافنظر وجود دارد؛ از جمله، اختلافی که بین مفسران وابسته به مکتب تفکیک و مخالفان آنها در این زمینه وجود دارد. مکتب تفکیک به دستگاه معرفتی اطلاق میشود که بر تفکیک و جداسازی قرآن، برهان و عرفان (نقل، عقل و کشف) اصرار دارد و معتقد است که اینها سه راه و منبع کسب معرفتاند که محصولات آنها هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته و نباید از دادههای هر یک از این منابع معرفتزا، برای فهم و تفسیر دادههای دو منبع دیگر بهره جست. در این مقاله به تبیین دیدگاههای آیهالله ملکی میانجی در تفسیر مناهج البیان به عنوان یکی از مدافعان مکتب تفکیک در زمینه قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر وحی پرداختهایم. ابتدا مراد از عقل و گونههای آن (عقل منبع و عقل مصباح) روشن گردید و بر اساس آن، تفسیر اجتهادی قرآن به سه گونه نقلگرا، عقلگرا و کشفگرا تقسیمبندی شد و با عنایت به اینکه عقل مصباح و کشف و شهود، تخصصا از عنوان مقاله خارج بود، لذا بحث را در مورد قلمرو عقل منبع ادامه داده و به بررسی گونههای تفسیر اجتهادی عقلگرا یعنی بدیهیات عقلی، برهانهای عقلی، مبانی کلامی، فلسفی و علمی و ادراکات عقل عملی در مناهج البیان پرداختیم. نتیجه آن شد که غیر از مبانی فلسفی و علمی، سایر گونههای تفسیر اجتهادی عقلگرا در تفسیر مناهج البیان مطرح شده است. بنابراین از دیدگاه آیهالله ملکی قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر قرآن، شامل همه گونههای یادشده، غیر از مبانی فلسفی و علمی میباشد. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی توصیفی است.

Keywords:

مکتب تفکیک , آیهالله ملکی میانجی , مناهج البیان , حجیت , عقل منبع , تفسیر اجتهادی